Faaunegatupe Kāinga Whenua mo tagata taitoatasi
E pulupulu lima faatasi Kāinga Ora ma le Kiwibank e fesoasoani i tagata Māori o fia umia fale o tu i fanua Māori e umia toatele e tau auala atu i le polokalame e maua ai se faaunegatupe Kāinga Whenua.
Afai o lau aiatatau le nofo ai i se fanua Māori e umia toatele (e mafai ona maua se laisene e nofoia ai), ona faaaoga lea e tagata taitoatasi o se faaunegatupe Kāinga Whenua e fau ai se fale, faatau ai se fale po o le fesiitai o se fale e faatu i le fanua ua atofaina mo lea faamoemoe. E mafai foi ona faaaoga le faaunegatupe mo galuega e toe lipea ma toe faaleleia ai se fale o iai i se fanua o umia toatele.
O le a faamaonia ma tuuina mai e le Kiwibank le faaunegatupe, ma e tatau ona e faamalieina aiaiga o nonogatupe faapea aiaiga a le Kāinga Whenua. E noatia Kāinga Ora i le faaunegatupe mai le Kiwibank. Na o le fale e mafai ona faamau ai se faaunegatupe Kāinga Whenua, ae e le mafai ona fai i luga o le fale ma le fanua e pei o le tele o faaunegatupe mo se fale.
O Faaunegatupe Kāinga Whenua mo tagata taitoatasi, e mafai ai ona nono atu e le Kiwibank se vaega tupe e oo atu i le $500,000 e fau ai se fale po o le faatau ai o le fale, ma e noatia i tuutuuga faapitoa. E aofia i tuutuuga nei se laisene na tuuina atu e mafai ai ona nofoia le fanua, o le tau aogā na fuafuaina e se fua fanua faamauina ma se konekarate faufale talafeagai.
E le moomia se tupe teu e faamau ai se talosaga mo se faaunegatupe e itiiti ifo ma le $200,000, ae moomia se tupe teu e faamau ai e tusa lea ma le 15% o talā taitasi o se faaunegatupe e sili atu ma le $200,000 na nonoina mai. Mo se faataitaiga, e moomia se tupe faamau $30,000 mo se faaunegatupe e $400,000.
Na o tagata e le o mafai ona maua atu i se isi lava auala se tupe e faatupe ai se galuega o fia fau, fesiitai ai se fale, po o le faatau o se fale i fanua Māori e umia toatele e mafai ona maua le faaunegatupe Kāinga Whenua.
Faamata ou te agavaa mo se faaunegatupe Kāinga Whenua?
E mafai ona agavaa tagata taitoatasi mo se faaunegatupe Kāinga Whenua, i luga o le ausia ai o tulaga nei:
-
o se fanua a Māori e le mafai ona faia i ai se mokesi (e aofia ai fanua na tuuina atu i iwi ma hapu o se vaega o le Te Tiriti) ma o se fanua e mafai ona umia toatele po o se fanua o puleaina e sui tausi mavaega o se tausi mavaega po o se sosaiete tuufaatasia na faavae i lalo o le Te Ture Whenua Māori Act 1993
-
e mafai ona maua atu se laisene e nofoia ai le fanua o e manao e fau ai se fale
-
ia i ai lava se fai nonō tupe e tatau ona nofo tumau i le fale (o lona uiga e le o faaaoga e nofo mautotogi ai se isi tagata pe api ai mo se faiga malologa)
-
e moomia na tuuina atu i le Kiwibank se faamaoniga o tupe maua
-
e tauleleia talaaga e iloa ai le faamoemoeina e totogi aitalafu e tusa ma tulaga e talia e le Kiwibank.
O le ā le ituaiga fale e mafai ona fau/fesiitai e faatu i se fanua e faaaoga ai le faaunegatupe Kāinga Whenua?
E patino lava ituaiga fale e mafai ona fau, faatau mai pe fesiitai e faatu i se fanua e noatia i faaunegatupe Kāinga Whenua.
O ituaiga fale nei e noatia i faaunegatupe Kāinga Whenua:
-
e le pipii le faavae i le fogaeleele
-
o se fogafale tasi e le itiiti ifo ma le 50 sikuea mita
-
faigofie na tau atu i auala tele
-
e tu i le motu i Matu po o le motu i Saute.
Afai e iai sau fesili e uiga i le Kāinga Whenua Loan Scheme telefoni mai i le va o le 8am ma le 5pm i le: 0508 WELCOME (0508 935 266).
Afai e te ausia tulaga uma e tatau ona agavaa ai, ona faasolo lea i laasaga 11 e tatau ona fai atoa.
Manatua e ono umi le faagasologa ona o le lavelave o auala e maua ai se laisene e nofoia ai fanua Māori e umia toatele.
Laasaga 1. Filifili e te nofo i lou fanua e umia toatele e Māori
Mafaufau i le aogā, lamatiaga, ma tupe alu o se fanua Māori e umia toatele.
Laasaga 2. Talosaga mo se muai faamaoniga Kāinga Whenua
E mafai e le Kiwibank ona iloilo lou agavaa ai mo se faaunegatupe Kāinga Whenua ma fautua atu se aofaiga e mafai ona e nonoina.
Laasaga 3. Saili se lagolagosua mai isi tagata e umia le fasi fanua
E moomia ona lagolagoina e isi e umia fanua po o sui tausi mavaega o lau talosaga e mafai ai ona e agavaa mo se faaunegatupe Kāinga Whenua a o lei tuu atoa i ai lou taimi ma tupe e faagaioia ai lea faamoemoe. E tatau ona saini tagata e ona fanua/sui tausi mavaega i le Maliega Kāinga Whenua (Tulafono ma Faamalumaluga o le Fanua), pe a talia aloaia se faaunegatupe (tagai i le Laasaga 7).
Laasaga 4. Fuafuaina se ata o le taatiaga o le fale
E moomia le fuafuaina o le tino o le fale e tusa ma tulaga e tatau ona usitaia o le faaunegatupe Kāinga Whenua (silasila i le vaega o ta‘ua i luga ‘O le ituaiga fausaga/ituaiga fale e mafai ona fesiitai e faatu i le fanua e tusa ai ma le faaunegatupe Kāinga Whenua?’).
Laasaga 5. Vaai se tufuga ma fuafua lau tala o le tupe ma fai se fuafuaga
E tatau i lau tala o le tupe ona faamalieina tulaga tau nonogatupe a le Kiwibank. E tatau foi ona e maua pemita uma e tuuina atu e le pulega faalotoifale mo le tausisia o tulafono laiti faalotoifale.
Laasaga 6. Maua se faamaoniga aloaia mai le Kiwibank
Afai e talafeagai lau talosaga ma tulaga e agavaa ai mo se Kāinga Whenua, ma tulaga e agavaa ai ma le Kiwibank, ona talia loa lea o lau talosaga mo se faaunegatupe mai le Kiwibank.
Laasaga 7. Saini le Maliega Kāinga Whenua (Tulafono ma Faamalumaluga o le Fanua)
E aofia i le Maliega Kāinga Whenua (Tulafono ma Faamalumaluga o le Fanua) se laisene e nofoia le fanua o ta‘ua i le vaega 3 itulau 9 (e aofia ai le laisene o le nofoaga) ma se pepa faamaonia faatulafonoina o le mokesi. E tatau ona e sainia faatasi ma tagata e ona fanua ma Kāinga Ora. Manatua: e faaaoga le faamaumauga lea mo se faamaoniga ma faatoa faamae‘a tulaga uma e tatau ona faia e le Kāinga Ora – Home and Communities i le taimi lava ua maua ai faamaumauga faaiu o se faaunegatupe mai le Kiwibank. Ona lafo lea o faamaumauga i lau Loia Faufautua mo le fia maua o tagata uma e tatau ona saini ai.
Laasaga 8. Lesitala i le Māori Land Court
E tatau ona lesitala lau laisene e nofoia le fanua i le Māori Land Court.
Laasaga 9. Amata le galuega e fau ai
Faagasolo le galuega e fau ai se fale fou, toe faaleleia po o le fesiitai o se fale o iai nei i le nofoaga e faatu ai e tusa ma le ata o le faataatiaga o le fale, fuafuaga, ma le tala o le tupe o ta‘ua i lau talosaga.
Laasaga 10. Vaevae le faaunegatupe e tala i tua
Taimi faatulagaina ma faamatalaga auiliili ua vaevae i ai le faaunegatupe e mafai ona tala i tua ma e patino i faaunegatupe Kāinga Whenua taitasi.
Laasaga 11: Mae‘a le galuega faufale
Tuu atu le avanoa e te siitia e te nofo i lou fale pe a mae‘a ona fau atoa. Malo lava, ua taunuu faamoemoega e maua ai sou fale i fanua Māori e umia toatele.
E mafai ona matou fesoasoani atu i au taumafaiga
E umi ma lavelave auala e tau faagaioia ai le fau o se fale i fanua Māori e umia toatele. Talu ai le itu lea, e mafai ona fesoasoani atu Kāinga Ora i au taumafaiga.
Faafesootai le Kiwibank i le 0800 272 278, e te mautinoa ai lou agavaa mo se faaunegatupe Kāinga Whenua.
Uma na faafou le itulau: 19 May 2022