Ngā Utunga Ture Hararei
Kei te arotake mātou i ā mātou hātepe rārangi utu
E whakapau kaha ana a Kāinga Ora, i te taha o ētahi atu tari Kāwanatanga me ngā pakihi i Aotearoa, ki te whakatika i ngā raru i whiwhi ai ngā kaimahi onāianei me ērā o mua i ngā utunga hē i raro i te Ture Hararei 2003 (te Ture). Kua oti kē i a mātou ēnei mahi, ā, kua ū ki te Ture i te 23 o Hepetema 2020.
Mēnā i mahi koe mā Kāinga Ora, Te Kaporeihana Whare o Aotearoa, o HLC mai i te 14 o Hūrae 2010 ki te 23 o Hepetema 2020, ka āhei pea ko ki te utu tōmuri.
Ngā mahi whai ake
Kua kitea e mātou ētahi kaimahi o mua e tika ana me whiwhi i tētahi utu tōmuri me te whakamōhio atu i a rātou mā te reta, īmēra hoki/rānei.
Mēnā kāore anō koe kia whiwhi i ngā mōhiohio mai i Kāinga Ora mō tā mātou utu tōmuri o te Ture Hararei, ā, e whakapono ana koe kei te āhei atu pea koe ki te whiwhi i tētahi utunga, me whakaoti i te puka i raro:
Ina tukuna e koe te puka, ka whakapā atu mātou ki a koe ki te whakaū mēnā me whiwhi koe i tētahi utunga. Mēnā me whiwhi utunga koe, ka tonoa koe ki te tuku mai i ngā tuhinga hei whakamana i tō tuakiri. Ina oti ēnei mahi, ka tukatukahia e mātou tō utunga.
He mea nui te utu tika i ā mātou kaimahi haere ake nei, ā, kua oti i a mātou ngā huringa rerekē ki te pūnaha, hātepe, kaupapahere hoki hei whakarite kei te ū haere tonu ki te Ture Hararei 2003. I whakatinanahia e mātou ēnei huringa tautuku i te 23 o Hepetema 2020.
Kei te tuku utu tōmuri me ngā utu whakamatuatanga hoki mātou ki ētahi kaimahi o mua me nāianei a Kāinga Ora, HNZ me HLC i mahi i waenga i te 14 o Hūrae 2010 me te 23 o Hepetema 2020, te rā i tino taka atu mātou ki raro i te Ture.
Nō reira, i:
- Whakatūria e mātou he rōpū kaupapa me te whakahaere i tētahi arotake tino hōhonu hei tautuhi i ngā wāhi kāore i ū ki te Ture.
- Mahi me ngā kaihoko me ngā tūmomo hunga whai pānga hira hei whakarite ko ngā otinga ka marohitia i te ū ki te Ture.
- Whakaritea he aronga me tētahi hōtaka hei whakaoti i ngā huringa tautuku anamata me utunga utu tōmuri o mua.
- Toro atu ki ngā mātanga rārangi utu e rua me tētahi kaihoko rārangi utu hei āwhina ki te tātai i ngā utu tōmuri me te whakatika i ngā raru kore tautuku.
- Whakatinanahia ngā huringa pūnaha rārangi utu, me te hanga kaupapahere me ngā hātepe kia ū ai ki te Ture.
- Tuku utu tōmuri ki ā mātou kaimahi onāianei i raru i tēnei.
He aha tā mātou e mahi ana ināianei
- Ka tīmataria e mātou te rauna tuatahi o ngā utu tōmuri ki ngā kaimahi o mua i te tīmatanga o te 2021.
- Ka mahi tahi tonu mātou me Te Kawa Mataaho, ngā tari Kāwanatanga, ngā rōia mahi o waho me ngā uniana hei whakarite kei te ōrite, tōtika me te tika ā mātou hātepe rārangi utu, utu tōmuri me te utu whakamatuatanga.
He aha te Ture Hararei?
E whakatakoto ana te Ture Hararei 2003 i ngā āheitanga whakamatuatanga mō ngā kaimahi me te whai kia taurite i waenga i te mahi me ētahi atu āhuatanga o ngā ao o ngā kaimahi. He tuku āheitanga whakamatuatanga iti rawa ki ngā kaimahi pērā i:
- ngā hararei ā-tau
- ngā hararei kē
- ngā hararei tūmatanui
- te whakamatuatanga māuiui
- te whakamatuatanga tangihanga
E whakatakoto ana te Ture i te āhua o te tātai me te utu i te whakamatuatanga me te utu whakamutunga.
Ka kitea ētahi atu mōhiohio i te Aratohu Whakamatuatanga MBIE(external link)
He aha te raru?
Kua kitea ngā raru tautuku me te Ture Hararei i roto i ngā tari kāwanatanga maha me ngā pakihi o Aotearoa. Pērā anō i te maha o ngā whakahaere, kāore i ū tā mātou pūnaha rārangi utu me ā mātou hātepe ki ngā herenga katoa i roto i te Ture. Nā tērā, i oti i a mātou tētahi mahi arotake me ngā tautoko mai a ngā tohunga o waho hei whakatika i ngā raru tautuku me te tuku utu tōmuri mō ngā āheitanga whakamatuatanga e nama ana ki ētahi kaimahi onāianei me mua.
He aha ngā momo whakamatuatanga kei te whakatikahia e mātou?
E hāngai ana ngā raru ki te whakamatuatanga me te utunga o ngā wāhanga whakamatuatanga e whai ake:
- ngā hararei ā-tau
- whakamatuatanga tangihanga
- ngā hararei kē
- ngā hararei tūmatanui
- whakamatuatanga māuiui/pararau
- whakamatuatanga whakarekereke ā-whare/whānau
- whakamatuatanga mātauranga whanaungatanga mahi
He aha te wā e kapi ai i te utu tōmuri?
Ka utua e Kāinga Ora atu ki te ono tau mai i te rā i kitea tuatahitia ngā raru tautuku i te Hūrae 2016. Nō reira, ka tātaitia ngā utu tōmuri mai i te 14 o Hūrae 2010.
Ko ēhea ngā kaimahi e hāngai ai tēnei?
Ka taea pea e koe te whiwhi tētahi utu tōmuri mai i Kāinga Ora mēnā he kaimahi koe onāianei, o mua rānei o ēnei whakahaere:
- Ngā kaimahi Kāinga Ora mai i te 1 o Oketopa 2019
- Ngā kaimahi o Te Kaporeihana Whare o Aotearoa mai i te 14 o Hūrae 2010
- Ngā kaimahi HLC mai i te 14 o Hūrae 2010
Ka uru mai ki ngā kaimahi KiwiBuild o mua ki ngā utu tōmuri?
Kei Te Tūāpapa Kura Kāinga (MHUD) te kawenga mō ngā utu tōmuri ki ngā kaimahi a KiwiBuild i mua o te 1 o Oketopa 2019. Mō ētahi atu kōrero, īmēra ki te Pūmanawa Tangata a MHUD i hrassist@hud.govt.nz
He aha i hē ai te tātai i ngā utunga whakamatuatanga?
He ture matatini te Ture Hararei, ā, nā te tikanga tātai i ngā tūmomo āheitanga whakamatuatanga rerekē i hē ai ngā tātaitanga mō ētahi kaimahi onāianei me mua.
He uaua pea ngā tātai i te mea e kī ana te Ture me utu ā-wiki Ngā Hararei Tūmatanui, ā, ko ētahi atu momo whakamatuatanga pērā i te tangihanga, ngā hararei kē, ngā hararei tūmatanui me te whakamatuatanga māuiui (BAPS), he utu ā-rā. I te nuinga o te wā ka whiwhi, ka tātai, ka utu whakamatuatanga mā te hāora (arā, hāwhe rā = 4 haora) ki ngā kaimahi.
Kei reira anō ngā tikanga rerekē mō te tātai he aha te utu ki te kaimahi mō tētahi rā whakamatuatanga tauwhāiti, wiki rānei pērā i te Utu ā-Wiki Noa, Ngā Whiwhinga ā-Wiki Toharite, Utu ā-Rā Hāngai me te Utu ā-Rā Toharite. Mēnā ka whakamahia te tātaitanga tikanga hē, ko te mutunga atu pea ka nui rawa te utu, ka iti rawa rānei te utu i tētahi kaimahi.
Ka taea hoki te tātai hē ina whiwhi ngā kaimahi i ngā utu tāpiri, ngā utunga tōpū, he mahi tuwhene auau, ka rerekē rānei ā rātou haora ā-rā, ā-wiki rānei. Ko te āhua o te whakatū i ngā utunga kia whakaurua, kia wehea mai rānei i ngā moni whiwhinga tapeke mō ngā kaupapa o te whakamatuatanga tātai ka whai pānga hoki ki ngā āheitanga.
He aha ngā mahi utu tōmuri kua oti?
I tēnei tau, i toro atu a Kāinga Ora ki tētahi rōpū mātanga ki te āta arotake i ā mātou pūnaha me ā mātou hātepe rārangi utu. I mahi tahi ā mātou mātanga ā-roto me ngā tohunga rārangi utu me te ture ā-waho ki te waihanga i tētahi tikanga tautuhi me te tātai i ngā hapa utunga o mua ki ngā kaimahi onāianei me mua. I ōtitahia motuhaketia tā mātou hātepe utu tōmuri e Ernst & Young hei whakarite kei a mātou ngā hātepe me ngā pūnaha tika kia tika ai te utu i ngā kaimahi onāianei me mua mō ngā utunga whakamatuatanga e nama ana ki a rātou.
Nōnahea a Kāinga Ora i tautuku ai ki te Ture Hararei?
He mea nui te utu tika i ā mātou tāngata haere ake nei, ā, i oti i a mātou ngā huringa rerekē ki te pūnaha, hātepe, kaupapahere hoki hei whakarite kei te ū haere tonu ki te Ture Hararei. I whakatinanahia e mātou ēnei huringa tautuku i te 23 o Hepetema 2020.
E hia te rahinga ka whiwhi ahau?
Ka tātaitia takitahitia ngā utu tōmuri. Ko ngā hitori moni whiwhinga me ngā tauira whakamatuatanga he rerekē ki tēnā tangata ki tēnā tangata, ā, he rerekē ia utu.
He aha ngā tangohanga, ngā takoha rānei ka whai pānga ki ngā utu tōmuri?
Ka kīia he moni whiwhinga ngā utu tōmuri nō reira kei raro i ngā tangohanga/takoha e whai ake:
- PAYE (Tāke). Kei raro tēnei i te utu 'Tāke Tāpiri'. (Haere ki te paetukutuku a IRD mō ētahi mōhiohio anō mō te Tāke Tāpiri. Ka taea anō e koe te waea tika atu ki Te Tari Taake i 0800 227 774)
- Ngā tangohanga Pūtea Taurewa Ākonga
- Mēnā he mema KiwiSaver onāianei koe ka hāngai tonu tō utu takoha onāianei. Ka tuku anō a Kāinga Ora i te takoha kaimahi 3% mō ngā mema āhei.
Ka aha mēnā he nui rawa te utu i ahau nā tētahi utu whakamatuatanga hē?
I raro i ngā hātepe me ngā pūnaha rārangi utu o mua, i nui rawa pea te utu i ētahi kaimahi onāianei me mua. E mōhio ana a Kāinga Ora i tukuna, i whiwhi hoki ngā utunga katoa i runga i te wairua pai, ā, kāore i te rapu kia whakahokia mai ngā utu tuhene.
I wehe ahau i te whakahaere, ā, ka hoki mai anō. Ka whai pānga tēnei ki taku utu tōmuri?
Ka tātaitia takitahitia ia wā mahi. Mēnā e āhei ana koe ki ngā utunga maha, ka whakatōpūtia kātahi ka utua ki a koe hei utunga kotahi.
Me pēhea au e mōhio ai mēnā e āhei ahau ki te utu tōmuri?
Mēnā e āhei ana koe ki tētahi utunga, ka whakapā atu mātou ki a koe mā te īmēra, mā te reta rānei mā ngā taipitopito e puritia ana e mātou. Me whiwhi mātou i ngā tuhinga tauwhāiti mai i a koe hei whakaū i ō taipitopito me te tukatuka i te utunga ki tō kaute pēke i tohua.
Mēnā kāore anō koe kia rongo kōrero i a mātou, ā, e whakapono ana koe me whiwhi utu koe i roto i ā mātou utu tōmuri o te Ture Hararei, me whakaoti i tā mātou puka utu Ture Hararei.
Āhea ahau ka whiwhi taku utunga?
Ina whakamanahia e mātou ō tuhinga, ka whakamōhiotia atu koe mō te rā o tō utunga. Ka tukatukahia ngā utunga i ia marama.
Ka aha mēnā kāore e kerēmehia taku utunga?
E ai ki ngā wāhanga 6, 7 me te 8 o te Unclaimed Monies Act 1971, mēnā kāore i kerēmehia ngā moni, ka whakawhitia ērā ki Te Tari Taake (IRD).
Ka taea te utu taku utunga ki tētahi kaute pēke i tāwāhi?
Ka taea anake te utu ki tētahi kaute pēke i Aotearoa i kōharitia. Ehara i te mea me mātua whai i tō ingoa i runga i te kaute.
Ka aha mēnā ka mate tētahi kaimahi o mua i whai pānga, tē taea rānei te tuku kerēme?
Hei tirotiro mēnā kei te nama tētahi utu tōmuri, me whakaoti koe i tā mātou puka utunga Ture Hararei hei whakatūturu i tō tuakiri me te tuku i ngā tuhinga e whakaū ana kei te āhei koe ki te mahi mō te pānga motuhake, te tangata rānei.
I whiwhi i tētahi utunga tino iti. He aha i tino iti noa ai taku utu?
E herea ana mātou e te ture ki te whakarite ka whiwhi koe i te utu e nama ana ki a koe ahakoa te iti o te utu.
Ka āhei ahau ki te tuku i taku utu ki tētahi kaupapa aroha?
Kāore mātou i te āhei ki te tuku tonu atu i tō utu ki tētahi kaupapa aroha. Ka āhei koe ki te tuku koha ina whiwhi koe i tō utu.
I toro atu koe ki Te Pūkenga Here Tikanga Mahi (PSA)?
Āe. I toro atu mātou ki te PSA mō te tautuku me te utu tōmuri i mua i te whakatū i te kaupapa, ā, mō ngā take hira puta noa i te kaupapa.
I ōtita motuhakehia te hātepe utu tōmuri?
I toro atu mātou i ngā ratonga o ngā tohunga utu tōmuri motuhake mai i Ernst & Young ki te whakahaere i tētahi ōtita matawhānui o te hātepe me ngā tātaitanga. I oti te ōtita i mua o te tuku utunga.
I whiwhi ngā kaimahi onāianei i raru i ā rātou utu tōmuri?
Āe. I roto i tā mātou utu tōmuri, i tautuhia e mātou me te tātai anō i te whakamatuatanga e nama ana ki ētahi kaimahi onāianei i raru i mua i te whai taua hātepe anō mō ngā kaimahi o mua. I whakaratoa e mātou ngā utu tōmuri ki ngā tāngata katoa i roto i te whakahaere i raru i te 11 o Tīhema 2020.
Mō ētahi mōhiohio anō
Mēnā he pātai āu mō tā mātou utu tōmuri Ture Hararei, me whakapā mai ki holidaysact@kaingaora.govt.nz
Ka whakahoutia e mātou Ngā Tino Pātai i te anga whakamua haere.
Ngā whakamārama o te whakamatuatanga me ngā utu whakamatuatanga i raro i te Ture Hararei 2003.
Ngā momo whakamatuatanga
ngā hararei ā-tau: Te tuku wā whakatā whai utu mō te whakatā me te pārekareka.
whakamatuatanga tangihanga: Whakamatuatanga whai utu ka taea e ngā kaimahi te whakamahi mēnā ka mate he tangata tata ki a rātou.
hararei kē: Ka tukuna tēnei ki tētahi kaimahi mō te mahi i tētahi hararei tūmatanui e rite ana ki tētahi rā mahi noa.
hararei tūmatanui: I raro i te Ture Hararei 2003, 11 ngā hararei tūmatanui, i tua atu i ngā hararei ā-tau. E āhei ana tētahi kaimahi ki tētahi hararei tūmatanui mēnā ka taka te hararei ki tētahi rā ka mahi noa taua kaimahi.
whakamatuatanga māuiui/pararau: Ka utua mō te whakatā i te mahi mēnā kei te māuiui, whara rānei tētahi kaimahi, tana hoa, makau, tamaiti, tētahi atu tangata pararau rānei.
whakamatuatanga mātauranga whanaungatanga mahi: Ka tukuna ki ngā mema uniana hei whakawhānui i ō rātou mōhio mō ngā whanaungatanga mahi.
whakamatuatanga whakarekereke ā-whare/whānau: Ka tukuna pea ki tētahi kaimahi kua raru i te whakarekereke whānau.
whakamatuatanga DBAPS: He kupu tōpū tēnei mō te whakamatuatanga whakarekereke ā-whare/whānau, whakamatuatanga tangihanga, hararei kē, hararei tūmatanui me te whakamatuatanga māuiui/pararau.
Ngā Utu Whakamatuatanga
Utu ā-Wiki Noa (OWP)
Kei te whakamahia te Utu ā-Wiki Noa hei tātai i te utunga mō ngā hararei ā-tau, ā, koinā te rahinga ka utua noatia tētahi kaimahi i ia wiki.
Utu ā-Wiki Noa – 4 wiki (ORD4)
Mēnā kāore e taea te tātai te utu ā-wiki noa nā te rerekē o te utu ā-wiki, ka whakamahia he tātaitanga hei tātai i ngā moni whiwhinga tapeke o ngā wiki e whā o mua.
Ngā Moni Whiwhinga Toharite (AWE)
Ko Ngā Moni Whiwhinga Toharite ko ngā moni whiwhinga tapeke tērā a tētahi kaimahi i te 12 marama i mua o te mutunga o te wā utu whakamutunga, i mua i te whai i tētahi hararei ā-tau, ka wehea mā te 52.
Utu ā-Rā Hāngai (RDP)
Ka tātaitia ngā utu hararei tūmatanui, whakamatuatanga tangihanga, māuiui, whakamatuatanga hararei kē me ngā whanaungatanga mahi mā te whakamahi i te Utu ā-Rā Hāngai, utu ā-Rā Toharite rānei. Ko te Utu ā-Rā Hāngai koinā te utu noa ka whiwhi i tētahi kaimahi i te rā kotahi.
Utu ā-Rā Toharite (ADP)
Mēnā kāore e taea te tātai te Utu ā-Rā Hāngai, ka rerekē rānei te utu ā-rā a tētahi kaimahi i te wā utu hāngai, ka whakamahia pea te Utu ā-Rā Hāngai. Ko te Utu ā-Rā Hāngai ko te toharite ā-rā o ngā moni whiwhinga tapeke a tētahi kaimahi i ngā wiki 52 kua hipa.
Kua whakahoungia te whārangi: 17 Hakihea 2020