Pa‘anga ki hono Fakavave‘i ‘o e Ngaahi Ngāue Lalahí
Fokotu‘u ‘o ha fakava‘e ki ha ngaahi komiunitī mo ha ngaahi tūkui kaungā‘api fo‘ou ‘i he kotoa ‘o Aotearoa Nu‘u Silá.
Na‘e kamata‘i ‘a e Pa‘anga ki hono Fakavave‘i ‘o e Ngaahi Ngāue Lalahí (IAF) ‘a e Pule‘angá ‘i Sune 2021. Ko ha pa‘anga ia ‘oku fakafuofua ki he $1 pilioná ke poupou ki he ngaahi nāunau fakakolo lahi, fo‘ou pe toe fakafo‘ou – hangē ko e hala pule‘angá, ngaahi fa‘ahinga ‘e tolu ‘o e vaí mo e mapule‘i ‘o e tāfeá – ke lava ai hano langa ‘o ha ngaahi ‘api fo‘ou ‘i he ngaahi feitu‘u ‘oku lahi ai ‘a e fiema‘u fale nofo‘angá.
‘I hono fakalele ‘e he Kāinga Ora, ‘oku fa‘u ‘a e IAF ke tokoni ki hono hiki‘i hake ‘a e vave mo e lahi ‘o hono tuku atu ‘o e ngaahi fale nofo‘angá ‘aki ‘a ‘ene fakapa‘anga ‘a e ngaahi nāunau ‘oku fiema‘u ki he ngaahi langa fakalakalaká.
Kuo ‘osi tāpuni ‘a e ngaahi tohi kole ia ki he IAF.
Ngaahi vahevahe ‘o e fakapa‘anga meí he IAF
‘I he‘ene a‘u mai ki he ‘aho ní, kuo ‘osi vahe‘i atu ‘a e fakapa‘anga IAF ko e $926.7 miliona ki he ngaahi polōseki nāunau fakakolo mātu‘aki fu‘u fiema‘u ke fakahoko ‘i he ngaahi kolo lalahi mo e ngaahi kolo ‘e 28 ‘i Nu‘u Sila. ‘I hono fakataha‘í, ko e ngaahi polōseki ko ‘eni kuo fakapa‘anga meí he IAF ‘oku ‘amanaki atu ke malava ai ‘a hono langa ‘o ha ngaahi ‘api fo‘ou ‘e 30,000 ki he 35,000 nai ma‘á e kakai ‘o Nu‘u Silá ‘i he ta‘u ‘e 10 ki he 15 ka hoko maí.
‘Oku fakapa‘anga ‘e he IAF ‘a e ngaahi polōseki ki he ngaahi nāunau fakakolo ‘i he ngaahi vāhenga kehekehe, kau ai ‘a e ngaahi feitu‘u lalahi ‘i koló mo e ngaahi kolo iiki ange ‘oku lahi ai ‘a e fiema‘u fale nofo‘angá. Lau ha fakamatala lahi ange ‘i lalo fekau‘aki mo e ngaahi polōseki ‘oku fakapa‘anga ‘e he IAF ‘i hono vahevahe fakavāhengá.
Kaikohe
- Fakapa‘anga IAF kuo ‘osi talí: $23 miliona
- Ngaahi ‘api fo‘ou ‘oku ‘amanaki ke langa mei aí: 365
‘E fakavave‘i ‘a e ngaahi langa fale nofo‘anga ‘i he ngaahi feitu‘u fai‘anga langa ‘e tolu ‘i Kaikohe ‘aki ‘a e $23 miliona ‘i ha fakapa‘anga meí he IAF, ‘a ia ‘e ngāue‘aki ‘eni ki hono mapule‘i ‘o e tāfeá mo ha ngaahi fakafo‘ou lalahi ki he fakatafenga vai ‘ulí mo e vai ‘uhá ke fakalelei‘i ai ‘a e ngaahi fakatafenga vai lolotongá mo teuteu atu ai ki ha tupulaki lahi ange ‘i he kaha‘ú.
‘Oku ‘amanaki atu ‘a e Kōsilio Fakakolo ‘a Tokelau Mama‘ó (Far North District Council) ‘e malava meí he nāunau fakakolo ‘e fakapa‘anga meí he IAF ‘a hono langa ‘o e ngaahi ‘api fo‘ou ‘e 365 ‘i he feitu‘ú ni, ke fakaai atu ha ngaahi faingamālie ki he ma‘u ‘apí ma‘á e mana whenua mo e komiunitī fakatokolahí. ‘Oku kau ki he ngaahi ola ‘oku palani atu ki aí ha ngaahi fale nofo‘anga ma‘á e kakaí mo e nofo-‘a-kāingá.
Kawakawa
- Fakapa‘anga IAF kuo ‘osi talí: $25.6 miliona
- Ngaahi ‘api fo‘ou ‘oku ‘amanaki ke langa mei aí: 310
‘E ma‘u atu ‘e he kolo ko Kawakawa ‘i he Tokelau Mama‘ó ha $25.6 miliona meí he IAF ki ha ngaahi fakafo‘ou lalahi ki hano fakalahi ‘o ha hala mo e nāunau fakakolo ki he vaí, ke malava ai hano langa ‘o ha ngaahi ‘api fo‘ou ‘e laui ngeau ‘i he feitu‘ú pea mo feau ai ‘a e tōnounou lahi ‘i he ngaahi fale nofo‘angá.
‘Oku ‘amanaki atu ‘a e Kōsilio Fakavahe ‘a e Far North ‘e malava meí he ngaahi polōseki ‘oku fakapa‘anga ‘e he IAF ki he ngaahi nāunau fakakoló ke langa ai ha ngaahi ‘api fo‘ou nai ‘e 300, kau ai ha ngaahi ‘api ‘oku fakafuofua ki he 180 ‘i loto ‘i he langa fakalakalaka Te Mataora kuo fokotu‘u mai ke fakahoko atu ‘e he Ngā Kāingamaha o Ngāti Hine Charitable Trust. Ko e ngaahi palani ‘a e Talāsití ki he langa fakalakalaká ‘oku kau ai ha ngaahi ‘apaatimeni ki he tauhi ‘o e kau toulekeleká mo ha ngaahi ‘api ma‘ama‘a ki he nofó, ke kamata‘i ai ha komiunitī ‘oku tuifio ai ha ngaahi to‘utangata kehekehe.
Whangārei
- Fakapa‘anga IAF kuo ‘osi talí: $10.3 miliona
- Ngaahi ‘api fo‘ou ‘oku ‘amanaki ke langa mei aí: 3,000
‘E tokoni atu ki he ngaahi fakafo‘ou tefito ki he fefononga‘akí ha $10.3 miliona meí he IAF. Ko e ngaahi polōseki ‘oku nau ma‘u atu ‘a e fakapa‘angá ‘oku kau ki ai ‘a e hala fakakavakava fo‘ou ‘i he kolo ko Kamo, ke tokoni ke fakalahi hake ‘a e founga ‘o e a‘u atu ki aí mo fakaava ke ‘atā ange ‘a e feitu‘ú ki hano langa ai ‘o ha ngaahi fale nofo‘anga. ‘E fetongi ‘e he hala fakakavakava fo‘oú ha hala fakakavakava papa kauhala-taha, ‘a ia kuo ta‘ofi tu‘u mai ai ‘a e ngaahi palani langa fakalakalaká ‘o a‘u mai ki he ‘ahó ni. ‘E toe ngāue‘aki ‘a e fakapa‘anga meí he IAF ki ha hala vilo takai (roundabout) ‘i he State Highway One ‘aki ha hala lahi mo ha hala kaungā faka‘aonga‘i (shared user path), ‘o fakafehokotaki ai ‘a e ngaahi feitu‘u kuo palani ke fakahoko ai ha langa fakalakalaka ‘i Springs Flat ki he ngaahi sēvesí, akó mo e ngaahi faingamālie ki he ma‘u ngāué.
‘Oku ‘i ai ‘a e ‘amanaki ‘e poupou atu ‘a e ngaahi polōseki ‘oku fakapa‘anga meí he IAF ki hono tuku atu ‘o ha ngaahi ‘api ‘e a‘u hake ki he 1,000 ‘i he ngaahi ta‘u ‘e 10 ki he 15 ka hokó, pea mo e a‘u hake ki ha ngaahi ‘api fakalahi ‘e 2,000 ‘i he lele-lōloa angé.
‘Okalani (Mt Albert)
- Fakapa‘anga IAF kuo ‘osi talí: $113.2 miliona
- Ngaahi ‘api fo‘ou ‘oku ‘amanaki ke langa mei aí: 4,000
‘E fakapa‘anga ‘e he ‘inviesi IAF ko e $113.2 miliona ‘a e ngaahi ngāue ke fakalelei‘i ‘a e ngaahi nāunau fakakolo ‘oku fekau‘aki mo e Carrington Road ke poupou atu ki he langa fakalakalaka lahi ‘i he feitu‘u ‘i koló ‘i Pt Chevalier/Mt Albert, ‘Okalani ‘e tataki ‘e he ngaahi kulupu (Rōpū) ‘e tolu ‘i Tāmaki Makaurau.
‘Oku ‘i ai ‘a e ‘amanaki ‘e poupou atu ‘a e nāunau fakakolo ko ‘ení ki hono tuku atu ‘o ha ngaahi ‘api fo‘ou ‘e ‘ikai toe si‘i hifo ‘i he 4,000 ‘i he kelekele ‘oku laka hake ‘i he hekitea ‘e meimei 40.
‘E ngāue‘aki ‘a e fakapa‘anga IAF ki hono fakafālahi‘i ‘o e Carrington Road mo e ngaahi fakalelei ‘oku fekau‘aki mo iá, ‘a ia ‘e kau ki ai ha ngaahi hala ki he ngaahi pasí ‘ata‘atā pē, ngaahi halanga pasikala, fakalelei‘i ‘o e ngaahi fetaulaki‘angá, mo ha ngaahi feitu‘u kolosi‘anga malu ma‘á e kau lue laló, ko e kotoa kinautolú te nau ‘i loto ‘i he feitu‘u Carrington Road ‘oku ‘osi faka‘ilonga‘i ‘i he Unitary Plan (Palani Fakakoló). Ko e ngaahi founga solova‘anga ki he fefononga‘akí ‘a ia ‘e fakapa‘anga ‘e he IAF ‘e toe malava foki mei ai ‘a hono langa fakalakalaka hake mo hono fakapupupupu ‘o e nofó ‘i Mt Albert mo e ngaahi kolo takatakai aí.
‘Okalani (Ōrākei)
- Fakapa‘anga IAF kuo ‘osi talí: $7.3 miliona
- Ngaahi ‘api fo‘ou ‘oku ‘amanaki ke langa mei aí: 469
‘E tokoni ‘a e ‘inivesi IAF ko e $7.3 miliona ki hono langa ‘o ha ngaahi fale nofo‘anga lahi ange ki he nofo-‘a-kāingá na‘e ‘osi palani ofi atu ki he Ōrākei Marae ‘i ‘Okalaní, ‘a ia ‘e fakahoko atu ia ‘e he ha‘a fakakoló ko e Ngāti Whātua Ōrākei. ‘E ngāue‘aki ‘a e fakapa‘anga meí he IAF ki hono fakafo‘ou ‘o e fetaulaki‘anga ‘i he vaha‘a ‘o e Kupe Street mo e Kepa Road ke fakalelei‘i ai ‘a e malú mo e haó pea mo e hū‘anga atu ki he feitu‘u nofo-‘a-kāinga ‘i Ōrākei, lolotonga iá te ne toe tānaki atu foki ki ha ngaahi langa fale nofo‘anga lahi ange mo hono fakapupupupu ange ‘o e nofó ‘i he feitu‘u Ōrākei ‘i he kaha‘ú.
‘Oku ‘i ai ‘a e ‘amanaki ‘e fakavave‘i ‘e he fakapa‘angá ‘a hono tuku atu ‘o e ngaahi nāunau fakakolo ‘oku fiema‘u ke malava ai hano langa ‘o e fakafuofua ki he ngaahi ‘api ‘e 460 ‘i he ngaahi ta‘u ka hoko maí, ‘o poupou ai ki he ngaahi faka‘amu ‘a e Ngāti Whātua Ōrākei ke langa ha ngaahi ‘api lahi ange ma‘á e whānau ‘oku nau nofo ofi ke nau lue lalo atu ki he marae, pea ke toe mālohi ange ai ‘a e ongo‘i ‘o e fekau‘aki fakakomiunitií.
Hamilton
- Fakapa‘anga IAF kuo ‘osi talí: $150.6 miliona
- Ngaahi ‘api fo‘ou ‘oku ‘amanaki ke langa mei aí: 4,140
Kuo tukupā ha fakapa‘anga IAF ko e $150.6 miliona ke poupou ki hono fakapupupupu ‘o e nofó ‘i he loto kolo ‘o Hamilton. ‘E ngāue‘aki ‘a e fakapa‘angá ki he ngaahi polōseki nāunau fakakolo ‘oku mātu‘aki fu‘u fiema‘u ke teuteu atu ki he langa fakalahi ‘i he feitu‘ú – kau ai ha tauhi‘anga vai fo‘ou mo ha feitu‘u pamu‘anga vai, ngaahi fakafo‘ou mo e fakalelei fakakolo ki he vaí, pea mo ha hala fakakavakava ki he lue laló mo e heka pasikalá ‘o kolosi ‘i he Vaitafe Waikato, ke fehokotaki atu ai ‘a e ngaahi tūkui kolo ‘i he hahaké ki he loto koló.
‘Oku ‘i ai ‘a e ‘amanaki ‘e poupou agtu ‘a e fakapa‘angá ki hano langa ‘o ha ngaahi ‘api fo‘ou nai ‘e 4,000, te nau tu‘u ‘o ofi atu ki he ngāué, akó mo e fefononga‘akí ke lava ‘o hokosia ai ha ‘kolo ‘oku miniti pē ‘e 20‘ ‘oku lava ai ‘a e kakaí ‘o nofo, ngāue mo fiefia ‘i he feitu‘u tatau pea fakasi‘isi‘i ai ‘a e fiema‘u ke nau fefononga‘akí.
Ngāruawāhia
- Fakapa‘anga IAF kuo ‘osi talí: $5.32 miliona
- Ngaahi ‘api fo‘ou ‘oku ‘amanaki ke langa mei aí: 200
‘E ma‘u atu ‘e he feitu‘u tauhi‘anga vai ‘i he Galbraith Street ‘i he kolo ‘i Waikato ko Ngāruawāhia ha $5.32 miliona ki he nāunau fakakolo ki he ngaahi fa‘ahinga ‘e tolu ‘o e vaí mo e fefononga‘akí. ‘Oku ‘amanaki atu ‘a e Kōsilio Fakavahe ‘a Waikato ‘e malava ‘i heni hano langa ‘o ha ngaahi ‘api fo‘ou ‘oku fakafuofua ki he 200 ‘e ma‘ama‘a ki he nofó mo tuku atu ki he māketí ‘e ofi ki he lue lalo atu ki he loto koló mo e ngaahi ‘apiako fakakoló, lolotonga iá te ne toe tānaki atu ki he ngalingali ke toe tupulaki hake ‘a e ngaahi fale nofo‘angá ‘i he kaha‘ú ‘i he konga kelekele hoko mai ki aí.
Tauranga (Tauriko West)
- Fakapa‘anga IAF kuo ‘osi talí: $80 miliona
- Ngaahi ‘api fo‘ou ‘oku ‘amanaki ke langa mei aí: 2,000
‘I he vāhenga tupulaki vave ‘o Bay of Plenty, kuo vahe‘i atu ‘a e $80 miliona meí he IAF ki ha ngaahi fakalelei lalahi ki he fefononga‘akí mo e vaí ke fakafaingamālie‘i ai ha ngaahi fale nofo‘anga ‘i he feitu‘u kuo fakamu‘omu‘a ke fakatupulaki ‘i he feitu‘u au manafa ‘o Tauranga ko Tauriko West. ‘Oku ‘amanaki atu ‘a e Kōsilio Fakakolo ‘o Tauranga ‘e malava meí he fakapa‘angá hano langa ‘o ha ngaahi ‘api fo‘ou nai ‘e 2,000, ‘a ia ‘e ala kau ki ai ha ngaahi fale nofo‘anga ma‘á e kakaí, ngaahi fale nofo‘anga ma‘ama‘a ki he nofó mo ha ngaahi fale nofo‘anga ke tuku atu ki he māketí.
Ko e ngaahi fakalelei ki he fefononga‘akí ‘a ia ‘e fakapa‘anga ‘o fakafou ‘i he IAF te ne hiki‘i hake ai ‘a e fakafehokotaki ki he loto koló mo e Tauriko Business Estate ofi mai ki aí, lolotonga iá ‘e langa hake ai ha ngaahi fakafekau‘aki ‘i he lele-lōloá ke poupou ki he tupulaki ‘i he feitu‘u ‘i koló ‘i loto ‘i he fakalūkufua ‘o e Western Corridor.
Tauranga (Te Papa Peninsula)
- Fakapa‘anga IAF kuo ‘osi talí: $67.9 miliona
- Ngaahi ‘api fo‘ou ‘oku ‘amanaki ke langa mei aí: 1,600
‘E ta‘imālie ‘a e Te Papa Peninsula ‘o Tauranga meí he $67.9 miliona ‘o ha fakapa‘anga meí he IAF, ‘a ia ‘oku vahe‘i atu ia ki he ngaahi fakalelei ‘oku mātu‘aki fu‘u fiema‘u ki he ngaahi nāunau fakakoló ke lava ai hano langa ‘o ha ngaahi fale nofo‘anga mo poupou atu ki hono fakapupupupu ‘o e nofó ‘i he feitu‘ú.
‘E tānaki atu ‘e he fakapa‘anga IAF ki he Konga Hono Ua ‘o e fakalelei ki he hala fou‘anga ko e Cameron Road – ko ha hala lahi mahu‘inga ia ‘oku fou hangatonu atu ‘i he loto‘i Te Papa Peninsula pea ‘okú ne fakafehokotaki atu ‘a e ngaahi tūkui kolo ‘i tu‘á ki he loto koló. Ko e ngaahi ngāue kuo ‘osi palaní ‘oku kau ki ai ‘a hono langa ‘o ha halanga lue lalo, heka pasikala mo e fefononga‘aki‘anga fakatokolahi kakato.
‘Oku ‘amanaki atu ‘a e Kōsilio Fakakolo ‘a Tauranga ‘e malava hano langa ‘i he nāunau fakakolo ‘oku fakapa‘anga meí he IAF, ‘a ia ‘oku toe kau foki ki ai mo ha fakalelei lahi ange ki he fefononga‘akí mo e ngaahi fakalahi ki he ma‘u‘anga vaí, ha ngaahi ‘api fo‘ou ‘e 1,600 ‘i loto ‘i ha ngaahi komiunitī fehokotaki mo longomo‘ui.
Rotorua
- Fakapa‘anga IAF kuo ‘osi talí: $84.6 miliona
- Ngaahi ‘api fo‘ou ‘oku ‘amanaki ke langa mei aí: 3,080
Meimei ko e pa‘anga ‘e $85 miliona kuo ‘osi tukupā ia ki ha ngaahi solova‘anga ki he fakatafenga vai ‘uhá ‘i he ngaahi feitu‘u Vaheloto mo e Hihifo ‘o Rotorua, kau ai ‘a e ngaahi konga fonua tu‘u talifakí (reserves) mo e ngaahi feitu‘u ‘atā lanu matá ‘o a‘u atu ki he ongo Tafengavai Utuhina mo e Mangakakahi. ‘I he tokoni ki ai ‘a e ngaahi hoa ngāue ki he langa fakalakalaká, ‘oku ‘amanaki atu ‘a e Kōsilio ‘a e Rotorua Lakes ke malava meí he nāunau fakakoló ni hano langa ‘o ha ngaahi nofo‘anga ‘e 3,000.
Ōmokoroa
- Fakapa‘anga IAF kuo ‘osi talí: $38.4 miliona
- Ngaahi ‘api fo‘ou ‘oku ‘amanaki ke langa mei aí: 2,580
‘E fakapa‘anga ‘e ha ‘inivesi ‘oku fakafuofua ki he $38.4 miliona ha fetaulaki‘anga lahi ‘i he vaha‘a ‘o e State Highway 2 mo e Ōmokoroa Road, ‘o fakaai mei ai ha hū‘anga malu ki he muitolotolo lahi ‘o Ōmokoroa pea mateuteu atu ai ki he tupulaki ‘a e koló ‘oku ‘amanaki ke hoko ‘i he ta‘u ‘e 15 ka hokó.
Ko e fakalelei ko ‘ení ‘oku ‘amanaki ke malava mei ai hano langa ‘o e ngaahi ‘api ‘oku fakafuofua ki he 2,500, ‘o tuifio ai ha ngaahi ‘api tu‘u tokotaha, ngaahi ‘api ma‘ama‘a ki he nofó mo ha ngaahi fale nofo‘anga ‘oku tu‘unga lotoloto ‘a ‘enau pupupupú.
Gisborne
- Fakapa‘anga IAF kuo ‘osi talí: $4.2 miliona
- Ngaahi ‘api fo‘ou ‘oku ‘amanaki ke langa mei aí: 458
‘E ma‘u ‘e he feitu‘u tauhi‘anga vai ‘i Taruheru ‘i Gisborne ha ‘inivesi $4.2 miliona meí he IAF ki ha ngaahi polōseki tefito ki he vaí mo e ngaahi fakalelei ki he hala pule‘angá. ‘Oku ‘amanaki atu ‘a e Kōsilio Fakavahe ‘a Gisborne ‘e malava meí he ngaahi ngāué ni hano langa ‘o ha ngaahi fale nofo‘anga ma‘á e kakaí, ma‘ama‘a ki he nofó mo ha ngaahi fale nofo‘anga ke tuku atu ki he māketí, pehē foki ki ha feitu‘u ‘e ala fakahoko ai ha langa ‘o ha ngaahi fale ma‘á e mana whenua pea mo ha senitā ki he tu‘unga lelei ‘a e mo‘uí.
Hastings
- Fakapa‘anga IAF kuo ‘osi talí: $18.5 miliona
- Ngaahi ‘api fo‘ou ‘oku ‘amanaki ke langa mei aí: 4,000
‘E fakalelei‘i ‘i ha ‘inivesi $18.5 miliona ‘i Hastings ‘a e a‘utaki atu ki he hala pule‘angá pea solova ai mo e ngaahi fakafe‘ātungia ki he ivi ngāue ‘o e fa‘unga fakatafenga vai ‘uli ‘a e vāhengá. Ko ha kaungā tohi kole ‘eni meí he Kōsilio Fakavahe ‘a Hastings mo e Heretaunga Tamatea Settlement Trust. ‘Oku tui ‘a e Kōsilió ‘e fakafaingamālie‘i ‘e he fakapa‘anga IAF hano langa ‘o ha ngaahi ‘api fo‘ou ‘e 4,000 nai ‘i ha ngaahi langa fakalakalaka kehekehe, kau ai ‘a e fale nofo‘anga ma‘á e Kakai Maulí ‘i ha ngaahi langa fale nofo‘anga kehekehe ki he nofo-‘a-kāingá.
Waipukurau
- Fakapa‘anga IAF kuo ‘osi talí: $10.9 miliona
- Ngaahi ‘api fo‘ou ‘oku ‘amanaki ke langa mei aí: 950
‘E ma‘u atu ‘e he Kōsilio Fakavahe ‘a e Central Hawkes Bay ‘a e $10.9 miliona, ke fakapa‘anga ‘a e ngaahi nāunau fakakolo ‘oku mātu‘aki fu‘u fiema‘u ke malava ai ‘o faka‘atā ‘a e kelekele ki he langa fale nofo‘anga fo‘ou ‘i loto ‘i he feitu‘u Waipukurau South Growth Precinct (Feitu‘u ke Fakatupulaki ‘i Waipukurau South). ‘Oku tui ‘a e Kōsilió ‘e malava meí he fakapa‘angá hano langa ‘o a‘u hake ki he ngaahi ‘api ‘e 950 ‘a ia ‘e langa ‘i loto ‘i he feitu‘ú (Precinct) – ‘o poupou atu ki he konga lahi ‘o e tupulaki ‘a e feitu‘u ‘i koló ‘oku fiema‘u ki he vāhengá.
Ko e ngaahi nāunau ki he ngaahi langa lalahí ‘oku kau ki ai ‘a e ngaahi fakalelei ki he fefononga‘akí, fokotu‘u ‘o ha ngaahi paipa ki he fakatafenga vai ‘ulí mo e vai ma‘á ‘e laui kilomita hono lōloá, ha feitu‘u tauhi‘anga vai fo‘ou, mo ha ngāue lahi ke fakalelei‘i ‘a e fakatafenga vai ‘uhá ‘a ia ‘oku mātu‘aki fu‘u fiema‘u ki hono hokosia ‘o e lelei taha ‘e ala ma‘u meí he langa fakalakalaka ‘i he feitu‘ú.
Napier
- Fakapa‘anga IAF kuo ‘osi talí: $12.4 miliona
- Ngaahi ‘api fo‘ou ‘oku ‘amanaki ke langa mei aí: 400
‘E ma‘u atu ‘e Maraenui ‘i Napier ‘a e $12.4 miliona ki he ngāue mātu‘aki mahu‘inga ki hono mapule‘i ‘o e tāfeá, ‘a ia ‘oku tui ‘a e Kōsilio Fakakolo ‘a Napier te ne fakaai ‘a e ivi fehokotaki‘anga ki hano langa ‘o ha ngaai ‘api fakalahi fo‘ou ‘e 400, kau ai ‘a e ngaahi ‘api ma‘á e kakaí mo e ngaahi ‘api ma‘ama‘a ki he nofó.
New Plymouth
- Fakapa‘anga IAF kuo ‘osi talí: $1.8 miliona
- Ngaahi ‘api fo‘ou ‘oku ‘amanaki ke langa mei aí: 300
‘E ma‘u atu ‘e he ngaahi polokalama langa fale nofo‘anga ‘e ono ‘i Ferndale, New Plymouth, ‘a e ‘inivesi fakafuofua ki he $1.8 miliona ‘i hono fakalelei‘i ‘o e ma‘u‘anga vaí mo e ngaahi halanga fefononga‘akí, ‘a ia ‘oku tui ‘a e Kōsilio Fakavahe ‘a New Plymouth ‘e lava ke langa ai ‘o a‘u hake ki he ngaahi ‘api fo‘ou ‘e 300 ‘i he lele-lōloá, mo ha ngaahi fa‘ahinga founga fefononga‘aki kehekehe ke fili mei ai.
Whanganui
- Fakapa‘anga IAF kuo ‘osi talí: $1.95 miliona
- Ngaahi ‘api fo‘ou ‘oku ‘amanaki ke langa mei aí: 340
Ko e fakalahi ko ia ‘o e Carson Street ‘i he kolo ‘i Whanganui ko Castlecliff ‘e ma‘u atu ki ai ‘a e $1.95 miliona ki he ngaahi nāunau fakakolo ki he fefononga‘akí mo e ngaahi fa‘ahinga ‘e tolu ‘o e vaí ‘e fiema‘u ki aí. Ko e ngaahi nāunau fakakolo ki he ngaahi langa lalahí ‘e fakalahi atu ai ‘a e hala pule‘angá ke malava ai hano langa ‘o ha ngaahi fale fakalahi ‘e a‘u hake ki he 340 ‘i he feitu‘ú, mo ha ngaahi palani ki ha ngaahi fale nofo‘anga ma‘á ha ngaahi to‘utangata kehekehe.
Pahiatua
- Fakapa‘anga IAF kuo ‘osi talí: $880,000
- Ngaahi ‘api fo‘ou ‘oku ‘amanaki ke langa mei aí: 30
‘E tokoni atu ki he ngaahi palani langa fakalakalaka ki ha feitu‘u na‘e tu‘u ai ha ‘apiako kimu‘a atu ‘i he kolo ‘i Tararua ko Pahiatua, ha $880,000 meí he IAF, ke tokoni ke fakalato ‘a e fiema‘u ki ha ngaahi fale nofo‘anga ‘oku toe lahi angé.
Ko e fakapa‘anga IAF ‘e ngāue‘aki ia ki ha nāunau fakakolo ki he fakatafenga vai ‘ulí, fakatafenga vai ‘uhá mo e fakatafenga vai ma‘á, ‘a ia ‘oku ‘amanaki atu ‘a e Kōsilio Fakavahe ‘a Tararua ‘e lava ‘o langa ai ha ngaahi ‘api fo‘ou ‘e ‘ikai toe si‘i hifo ‘i he 30 ‘i he feitu‘u fai‘anga langa ‘oku ma‘u ‘e he ha‘a Rangitāne. ‘Oku hanga fiefia atu ‘a e ha‘a Rangitāne ke nau fengāue‘aki ‘i he hoa ngāue mo e pule‘anga fakafonuá mo e fakakoló. ‘Oku kau ‘a e ngaahi fale nofo‘anga ki he nofo-‘a-kāingá, nofo totongí mo totongi ma‘ama‘a ki he nofó ‘i he ngaahi palani kuo fokotu‘u ki he langa fakalakalaká.
Ōtaki
- Fakapa‘anga IAF kuo ‘osi talí: $29.3 miliona
- Ngaahi ‘api fo‘ou ‘oku ‘amanaki ke langa mei aí: 1,040
‘I he kolo tu‘u Matāfanga ‘i Kāpiti ko Ōtaki, na‘e ola lelei ai ha kaungā tohi kole ‘i he vaha‘a ‘o e kau ma‘u ‘api Maulí, Kōsilió mo ha ngaahi kautaha langa fakalakalaka fakataautaha ‘o ma‘u ai ‘a e pa‘anga fakafuofua ki he $29.32 miliona ‘o ha pa‘anga IAF ke fakalelei‘i‘aki ‘a e ngaahi nāunau fakakolo ki he ngaahi fa‘ahinga ‘e tolu ‘o e vaí, pea mo e hala pule‘angá. Ko e fakapa‘anga ko ‘ení ‘oku ‘i ai ‘a e ‘amanaki ‘e lava ai ke langa ha ngaahi ‘api nofo-‘a-kāinga, ma‘ama‘a ki he nofó mo tuku atu ‘i he māketí ‘e laka hake ‘i he 1,000.
Lower Hutt
- Fakapa‘anga IAF kuo ‘osi talí: $98.9 miliona
- Ngaahi ‘api fo‘ou ‘oku ‘amanaki ke langa mei aí: 3,520
‘E ma‘u atu ‘e he RiverLink ‘i Lower Hutt mo e polōseki ki hono fakapupupupu ‘o e nofó ‘i he Valley Floor (Tele‘a Tokaleleí) ‘a e $98.9 miliona ki he fakalelei lahi ‘e fakahoko ki he ngaahi fakatafenga vai ‘uhá, kau ai ‘a e fakafuofua ki he kilomita ‘e ua ‘o ha ngaahi paipa fakatafenga vai ‘uha fo‘ou, ngaahi tu‘u‘anga pamu vai mo ha ngaahi tafe‘anga vai ‘uha ki tu‘a (outfalls). Ko ha konga ‘o e ngāue atu ki he ngāue fakalūkufua ke fakahokó, ‘oku tui ‘a e Kōsilio ‘a e Hutt City ‘e lava ‘e he nāunau fakakoló ‘o fakafaingamālie‘i ha langa fakalakalaka mo ‘oatu ‘a e mafai fakangāue ke langa ai ha ngaahi ‘api fo‘ou nai ‘e 3,500.
Porirua
- Fakapa‘anga IAF kuo ‘osi talí: $6.1 miliona
- Ngaahi ‘api fo‘ou ‘oku ‘amanaki ke langa mei aí: 437
Ko e $6.1 miliona ‘o e pa‘anga meí he IAF kuo ‘osi tukupā ia ki hano fakalelei‘i ‘o e fa‘unga fefononga‘akí ki he fetaulaki‘anga ‘o e Titahi Bay Road / Kenepuru Interchange pea mo ha fakalelei ki he ngaahi fa‘ahinga ‘e tolu ‘o e vaí. Ko e fakapa‘angá ni ‘oku ‘amanaki ke lava ai ngaahi nofo‘anga fakalahi ‘e 437 ‘o langa ‘i loto ‘i he langa fakalakalaka Ngāti Toa Rangatira ‘i he Kenepuru Landing.
Upper Hutt
- Fakapa‘anga IAF kuo ‘osi talí: $12.4 miliona
- Ngaahi ‘api fo‘ou ‘oku ‘amanaki ke langa mei aí: 859
‘E ma‘u atu ‘e he Upper Hutt City Council ‘a e $12.4 miliona meí he IAF, ‘a ia te ne fakapa‘anga ‘a e ngaahi fakalelei ki he ngaahi fa‘unga fefononga‘aki ‘oku mātu‘aki fu‘u fiema‘u ‘i he feitu‘ú pea mo lava ai ha langa lahi mo fakapupupupu ‘a e ngaahi fale nofo‘angá ‘a ia kuo ‘osi palani ‘i loto ko e konga ia ‘o e Trentham Racecourse ‘i Upper Hutt. ‘Oku ‘i ai ‘a e ‘amanaki ‘e fakafaingamālie‘i ‘e he ngaahi nāunau fakakolo fo‘oú ‘a e mafai fakangāue ‘oku fiema‘u ke ne poupou ki he langa fakalakalaká, lolotonga iá ‘oku langa hake ai mo e ivi matu‘uaki ‘o e fa‘unga fefononga‘aki kotoa ‘a Upper Hutt.
‘Oku ‘i ai ‘a e ‘amanaki ‘e lava ‘i he nāunau fakakolo ‘oku fakapa‘anga meí he IAF ‘o tokonia ‘a hono langa ‘o ha ngaahi ‘api fo‘ou nai ‘e 850 ‘i loto ‘i ha langa fakalakalaka tuifio ‘e kau ki ai ha ngaahi ‘apaatimeni nofo‘anga, ngaahi ‘api tauhi ki he kau toulekeleká mo ha ngaahi feitu‘u fakamānako ki he komiunitií.
Motueka
- Fakapa‘anga IAF kuo ‘osi talí: $1.2 miliona
- Ngaahi ‘api fo‘ou ‘oku ‘amanaki ke langa mei aí: 200
‘E tokonia ‘e hono langa fo‘ou ‘o ha paipa tefito ki he fakatafenga vai ‘ulí mo e vai ‘uhá pea mo ha hala vilo takai (roundabout) fo‘ou ‘i Motueka ‘e ha $1.2 miliona meí he IAF. ‘Oku ‘i ai ‘a e ‘amanaki ‘e tokoni ‘a e fakapa‘angá ke fakavave‘i ‘a hono tuku atu ‘o ha ngaahi ‘api fo‘ou nai ‘e 200, ‘a ia ‘e ala kau ki ai ha ngaahi ‘api ‘oku ma‘ama‘a ki he nofó, ngaahi ‘api ma‘á e kakaí mo e ngaahi ‘api ki he nofo-‘a-kāingá.
Kolo Lahi ‘o Nelson
- Fakapa‘anga IAF kuo ‘osi talí: $36.4 miliona
- Ngaahi ‘api fo‘ou ‘oku ‘amanaki ke langa mei aí: 1,025
‘Oku fakafuofua ki he $36 miliona kuo ‘osi tukupā ke tokoni ki hono fakapupupupu ‘o e nofó ‘i he loto kolo ‘o Nelson. ‘E ngāue‘aki ‘a e fakapa‘anga ‘a e IAF ki he fefononga‘akí mo e ngaahi nāunau fakakolo ki he fa‘ahinga ‘e tolu ‘o e vaí ke malava ai hano tuku atu ‘o e fakafuofua ki ha ngaahi ‘api fo‘ou ‘e 1,000, ‘a ia ‘oku ‘amanaki atu ‘a e Kōsilio Fakakolo ‘a Nelson ‘e tupu mei ai ha hiki liunga hongofulu hake ‘a e tokolahi ‘o e kau nofo ‘i he loto koló.
Hokitika
- Fakapa‘anga IAF kuo ‘osi talí: $3.5 miliona
- Ngaahi ‘api fo‘ou ‘oku ‘amanaki ke langa mei aí: 110
‘E fakavave‘i ‘a e ngaai palani ‘a e Westland District Council (Kōsilio Fakavahe ‘a Westland) ke langa hake ha konga ‘o e Hokitika Racecourse (Mala‘e Lova Hoosi ‘a Hokitiká) ke ma‘u ai ha ngaahi fale nofo‘anga fo‘ou ‘aki ha $3.5 miliona meí ha fakapa‘anga ‘a e IAF, ‘a ia ‘e lava ai hano langa ‘o ha ngaahi ‘api ‘o toe vave ange ia ‘i he tu‘unga na‘e mei ala malavá.
Ko e fefononga‘aki mo e ngaahi fa‘ahinga kehekehe ‘e tolu ‘o e vaí ‘oku fakapa‘anga ‘e he IAF ‘oku ‘amanaki ke lavai ai hano langa ‘o ha ngaai ‘api fo‘ou ‘e 110 nai, ‘a ia ‘oku ‘amanaki ke kau ki ai ha ngaahi fale nofo‘anga toe ma‘ama‘a ange mo ha ngaahi ‘api ma‘á e kakaí, ma‘á e kakai matu‘otu‘a angé.
Westport
- Fakapa‘anga IAF kuo ‘osi talí: $13.6 miliona
- Ngaahi ‘api fo‘ou ‘oku ‘amanaki ke langa mei aí: 400
‘E ma‘u atu ‘e he kolo ‘i he Motu Sauté ko Westport ‘a e $13.6 miliona meí he IAF ki he ngaahi nāunau fakakolo ki he fefononga‘akí mo e vaí, ‘a ia te nau poupou atu ki hono tuku atu ‘o ha ngaahi fale nofo‘anga mo tokoni ki hono hiki‘i hake ‘o e ivi matu‘uaki ‘o e komiunitií meí he ngaahi me‘a ‘e hoko meí he tu‘u ‘a e ‘eá ‘i he kaha‘ú.
‘Oku lahi ‘a e tu‘unga ‘o e tō nounou ‘i hono feau ‘o e fiema‘u fale nofo‘angá ‘i he lele-lōloá ‘i he vāhenga lahi ‘o Westport, pea ‘e tokoni ‘a e ngaahi nāunau fakakolo ‘e fakapa‘anga ‘e he IAF ki hono faka‘atā hake ‘o ha ngaahi kelekele ‘e lava ke fakahoko ai ha langá.
Ko e ngaahi nāunau fakakolo ‘e fakapa‘anga meí he IAF ‘e lava ke langa ai ha ngaahi ‘api fo‘ou ‘e a‘u hake ki he 400 ‘i loto ‘i he feitu‘u langalanga hake ‘i he hala Alma Road, ‘a ia ‘oku fakataumu‘a ke ne ‘oatu ki he komiunitī Westport ha ngaahi founga ma‘u fale nofo‘anga lahi ange ‘i he ngaahi kelekele mā‘olunga fakanatulá ‘o mama‘o meí he ngaahi feitu‘u ‘oku fa‘a tāfeá.
‘Oku kau ki he ngaahi polōseki ngāue lalahí ha ngaahi paipa tefito fo‘ou ki he fakatafenga vai ‘uhá, vai ma‘á mo e vai ‘ulí, ha fakalelei ki he ngaahi hala lalahí mo e ngaahi hala fakakavakavá, pea mo ha halanga pasikala mo ha halanga lue lalo fo‘ou.
Christchurch
- Fakapa‘anga IAF kuo ‘osi talí: $30.9 miliona
- Ngaahi ‘api fo‘ou ‘oku ‘amanaki ke langa mei aí: 1,400
Fakapa‘anga IAF ko e $30.9 miliona ki he ngaahi nāunau fakakolo fo‘ou ki he fefononga‘akí, mo e ngaahi fakalelei ki he fakatafenga vai ‘ulí mo e tānaki‘anga vai ma‘á ‘a ia te nau fakavave‘i ‘a hono tuku atu ‘o e ngaahi fale nofo‘angá ‘i loto ‘i he feitu‘u langa lalahi ‘i Papanui, Christchurch.
‘E holoki hifo ‘e he nāunau fakakolo ki he fakatafenga vai ‘ulí ‘a e fa‘a hoko ‘a e tāfea ki tu‘a ‘i he taimi ‘uha lalahí.
‘Oku ‘amanaki ‘e hoko ‘a e fakapa‘anga ki he ngaahi nāunau fakakoló ke lava ai hano langa ha ngaahi ‘api fo‘ou nai ‘e 1,400 ‘e tu‘u ‘o ofi ki he loto koló, ngaahi fai‘anga akó, ngaahi founga fefononga‘aki fakatokolahí, mo e ngaahi feitu‘u fakamānako ki he komiunitií.
Rangiora
- Fakapa‘anga IAF kuo ‘osi talí: $5.7 miliona
- Ngaahi ‘api fo‘ou ‘oku ‘amanaki ke langa mei aí: 1,300
‘E ma‘u atu ‘e Rangiora ‘a e $5.7 miliona ki he fefononga‘akí mo e ngaahi polōseki ki he ngaahi fa‘ahinga kehekehe ‘e tolu ‘o e vaí, ‘a ia ‘oku ‘i ai ‘a e ‘amanaki te ne fakavave‘i ‘a hono tuku atu ‘o e ngaahi ‘api ma‘ama‘a ki he nofó mo e ngaahi ‘api ki he māketí ‘e 1,300 nai ‘i loto ‘i he ngāue langa fale nofo‘anga lahi ‘i he tokelau-hahake ‘o Rangiora.
Kaikōura
- Fakapa‘anga IAF kuo ‘osi talí: $7.8 miliona
- Ngaahi ‘api fo‘ou ‘oku ‘amanaki ke langa mei aí: 460
‘Oku ma‘u atu ‘e Kaikōura ‘a e pa‘anga ‘e meimei $7.8 miliona ki he ngaahi polōseki ‘oku ‘amanaki ke lava ai hano langa ‘o e fakafuofua ki he ngaahi fale nofo‘anga ‘e 400 ‘i he ongo feitu‘u fai‘anga langa ‘e ua – Vicarage Views, ko ha feitu‘u na‘e toki tofi kimuí ni mai ‘oku tu‘u ‘i he feitu‘u ki kolo ‘o Kaikōura, pea mo Ocean Ridge ko ha feitu‘u lolotonga na‘e ‘osi tofi ki he fakahihifo ‘o e koló ‘oku lava ‘a e a‘u atu ki aí meí he State Highway 1.
Lake Hāwea
- Fakapa‘anga IAF kuo ‘osi talí: $24 miliona
- Ngaahi ‘api fo‘ou ‘oku ‘amanaki ke langa mei aí: 880
‘E ma‘u atu ‘e he Lake Hāwea ‘a e $24 miliona ki he ngaahi nāunau fakakolo ki he ngaahi fa‘ahinga ‘e tolu ‘o e vaí, kau ai ha fehokotaki‘anga vai ‘uli ke faito‘o ‘o toe tufaki atu mei ai ‘a e vaí, ‘a ia ‘e toe fakalelei‘i ange ai ‘a e ngaahi ola ki he ‘ātakaí mo fakalahi ange ai ‘a e ivi ngāue ‘o e tufaki‘anga vaí ke ne fakalato ‘a e fiema‘u meí he ngaahi feitu‘u ‘e tupulaki haké. ‘Oku ‘i ai ‘a e ‘amanaki ‘e fakatupu ‘e he ngaahi nāunau fakakolo ‘oku fakapa‘anga meí he IAF ‘i hono aofangatukú ha ngaahi ‘api fo‘ou nai ‘e 880, kau ai ha ngaahi ‘api ma‘ama‘a ange ki he nofó, ‘o tatau pē ‘i he Longview Special Housing Area (Feitu‘u Nofo‘anga Makehe ‘i Longview) mo e ngaahi ‘api nofo‘anga fakalūkufuá ‘o fakatatau ki he fakafuofua ‘a e QLDC ki he ngaahi fiema‘u fale nofo‘angá ‘i he‘ene a‘u atu ki he 2041.
Na‘e founga fēfē ‘a hono fili ‘o e ngaahi polōsekí ke fakapa‘anga?
Na‘e kamata‘i ‘a e IAF ‘e he Pule‘angá ‘i Sune 2021 ko ha pa‘anga tokoni ke fe‘auhi tohi kole ki ai. Na‘e lahi ‘a e tali na‘e ‘omai ki aí meí he ngaahi ma‘u mafai fakafeitu‘ú, ngaahi kautaha langa fakalakalaká mo e iwi, ‘o laka hake ‘i he ngaahi tohi kole ‘e 200 na‘e ma‘u mai lolotonga ‘o e fuofua vaha‘a taimi ki he Expressions of Interest (Fakahaa‘i ‘o e Fie Kau Ki Aí pe EOI).
Hili hano fakahoko ‘o hano sivisivi‘i lelei (robust evaluation), na‘e laka hake ‘i he kau tohi kole ‘e toko 80 na‘e fakaafe‘i atu ke fakahū mai ha‘anau tali fakaikiiki ange ki he Request for Proposal (Kole ke ‘Omai ha Fokotu‘u Ngāue pe RFP) ‘i he‘ene a‘u ki Tīsema 2021.
‘I ‘Epeleli 2022, ko e ngaahi fokotu‘u ngāue ‘e 35 mei ai na‘e fakaafe‘i atu ke nau hū ki he takai faka‘osí, ‘a ia na‘e kau ki ai ‘a hono vakai‘i ‘o e ngaahi tu‘ungá kimu‘a ke fai ha tu‘utu‘uni pea mo ha ngaahi alēlea fakakomēsiale.
Ko e founga ki he sivisivi‘í na‘e tataki ia ‘e he Kāinga Ora pea na‘e kau ki ai ‘a e tānaki mai meí he ngaahi kautaha fakapule‘anga kehe, pea ko e ngaahi tu‘utu‘uni aofangatuku ki he fakapa‘angá na‘e fakahoko ia ‘e he ongo Minisitā, ki he Nofo‘angá, mo e Pa‘angá.
Ko e ngaahi fokotu‘utu‘u ngāue kotoa pē na‘e sivi fakafuofua‘i ia ‘o fakatatau ki ha ngaahi makatu‘unga tefito na‘e fokotu‘u ‘e he Kapinetí:
- Ngaahi ola ki he ma‘u nofo‘angá (40%): ‘e anga fēfē ‘a e tānaki atu ‘a e Fokotu‘ú, kapau ‘e fakahoko, ki he ngaahi ola ki he ma‘u nofo‘angá ‘a ia ko e taumu‘a ia ‘o e IAF?
- Ola ‘e ma‘u meí he fakapa‘angá (20%): ‘oku mahu‘inga fēfē ‘a e fakapa‘anga ko ‘ení ki hono fakalakalaka ki mu‘a ‘o e langa nāunau fakakoló mo e langa fale nofo‘anga?
- Fakamolé mo e kaungā-fakapa‘angá (20%): ‘oku fēfē ‘a e tu‘unga fakapotopoto fakapa‘anga ‘a e Fokotu‘ú pea ‘oku totongi nai ‘e he tokotaha kotoa ‘a honau ‘inasi totonu?
- Tu‘unga taukei fakangāué mo e mateuteu ki aí (20%): kapau ‘e tali ‘a e fakapa‘angá, ko e hā ‘a e tu‘unga ‘o hono fakapapau‘i ‘e nga‘unu ki mu‘a ‘a e polōsekí, mo hono vave?
‘Oku ‘i ai ‘a e ‘amanaki ‘e totongi ‘e he kau ma‘u kelekelé ‘a honau ‘inasi totonú, pea ‘oku fiema‘u atu ha fakapa‘anga meí he ngaahi kōsilió mo ha ni‘ihi kehe ke lava ai ‘a hono langa ‘o e ngaahi fale nofo‘angá.
Ngaahi ongoongo tuku atu mo e ngaahi ongoongo ‘a e Pule‘angá fakamuimui tahá
- Fēpueli 2023: Malava ke ‘i ai ha ngaahi fale fo‘ou lahi ange ma‘a Northland ‘o fakafou ‘i he ngaahi ‘inivesi ‘i he ngaahi langa lalahi ‘i Whangārei
- Nōvema 2022: Malava ke ‘i ai ha ngaahi ‘api fo‘ou ‘e laui afe ki ha ngaahi vāhenga ‘e hongofulu-mā-taha ‘o fakafou ‘i he ‘inivesi ‘i he ngaahi langa lalahí
- ‘Okatopa 2022: Kamata‘i ‘e he fakapa‘anga ‘o e ngaahi ngāue lalahí ‘a e hala ki ha ngaahi komiunitī fo‘ou
- Siulai 2022: Malava ke ‘i ai ha ngaahi ‘api fo‘ou ‘e laka hake ‘i he 8,000 meí he tukupā $179 miliona ki hono fakapa‘anga ‘o e ngaahi ngāue lalahí
- Mē 2022: Ngaahi langa fale nofo‘anga fo‘ou ‘e tolungofulu-mā-nima ‘oku nau kau ki he takai faka‘osi ‘o e fakapa‘anga ‘o e ngaahi ngāue lalahí
- Tīsema 2021: Malava meí he fuofua aleapau ki hono fakapa‘anga ‘o e ngaahi ngāue lalahí hano langa ha ngaahi fale fakalahi ma‘á e iwi ‘i Porirua
- ‘Okatopa 2021: Nga‘unu atu ‘a e fakapa‘anga ‘o e ngaahi ngāue lalahí ‘a e Pule‘angá ki he takai hono hokó
- Sepitema 2021: Ngaholo ange ‘a e fakapa‘anga ‘o e ngaahi ngāue lalahí ‘e he Pule‘angá ki he langa fale nofo‘angá
- Sune 2021: Kamata ngāue‘aki ‘a e Pa‘anga ki hono Fakavave‘i ‘o e Ngaahi Ngāue Lalahí
Ngaahi fehu‘i ‘oku fa‘a ‘eké
Ko hai ‘okú ne fatongia ‘aki ‘a hono tuku atu ‘o e ngaahi ngāue langa lalahí mo hono langa ‘o e ngaahi ‘api?
‘Oku angamaheni‘aki hono ma‘u ‘e he ngaahi kōsilió ‘a e pa‘angá, pea ‘oku nau fatongia‘aki ‘a hono tuku atu ‘o e ngaahi nāunau fakakolo ‘oku fakapa‘anga meí he IAF. Te nau fengāue‘aki fakataha mo e ngaahi kautaha langa fakalakalaká mo e iwi, ‘a ia te nau langa ‘a e ngaahi ‘apí.
Ko e IAF ‘oku fa‘u ia ke ne tokonia ‘a e ngaahi kōsilió, iwi mo e ngaahi kautaha langa fakalakalaká ke nau lava‘i ‘a e fuofua fakafe‘ātungiá - ko e fakapa‘anga ki he langa ‘o e ngaahi nāunau fakakolo lalahí. ‘Oku fiema‘u ia ke maau ‘a e ngaahi sēvesi ‘oku fiema‘ú hangē ko e ngaahi paipá mo e ngaahi hala pule‘angá kimu‘a ‘i hano toki langa ‘o e ngaahi ‘apí.
‘E kamata fakakū ‘a e ngāue ki hono langa ‘o e ngaahi nāunau fakakolo lalahi?
Ko e kamata‘anga pē ‘eni ia ‘o e hala fononga ki he ngaahi ngāue ‘oku malava ke fakahoko ‘i he IAF, pea ko e ngaahi vaha‘a taimi ki he ngāué ‘oku fakatefito ia ‘i he lahi ‘o e ngaahi nāunau fakakolo ‘oku fiema‘ú. Ko e fakalakalaka ‘oku hoko ki he ngaahi polōseki taautahá ‘e muimui‘i pau ia ‘e he Kāinga Ora lolotonga ‘o e taimi ‘e fakahoko ai kinautolú, ke fakapapau‘i ‘oku maa‘usia ‘a e ngaahi makamailé pea mo hokosia ‘a e ngaahi olá.
‘E fakafaingamālie‘i atu ‘a e fakapa‘angá ‘i he taimi ‘oku hokosia ai ‘a e ngaahi makamaile tefito ki he ngaahi polōseki nāunau fakakolo lalahí.
Ko e hā ‘a e ngaahi fa‘ahinga ‘api ‘e malava ke ma‘u ‘i heni?
Ko e ngaahi ngāue ke langa ‘a e ngaahi nāunau fakakolo lalahi ‘i he IAF ‘oku ‘amanaki ke hoko mei ai ha ngaahi langa fale nofo‘anga kehekehe ‘i he kotoa ‘o Aotearoa, kau ai ‘a hono fakapupupupu ‘o e nofó mo hono langa ‘o ha ngaahi feitu‘u ‘atā fakanatula ‘o tuifio ai ha ngaahi fa‘ahinga fale nofo‘anga kehekehe. ‘Oku kau ki he ngaahi ola ‘oku palani atu ki aí ha ngaahi ‘api ma‘ama‘a ki he nofó, ngaahi ‘api ke tuku atu ‘i he māketí, ngaahi fale nofo‘anga ma‘á e kakaí mo e nofo-‘a-kāinga ‘a e Kakai Maulí.
Te u kei lava nai ‘o fakahū atu ha tohi kole ki he IAF?
Kuo ‘osi tāpuni ‘a e ngaahi tohi kole ia ki he IAF. Na‘e fakaafe‘i atu ‘a e ngaahi ma‘u mafai fakafeitu‘ú, ngaahi kautaha langa fakalakalaká mo e ngaahi matakali Maulí ke nau tohi kole ki ai.
Fakamatala lahi ange
- Ngaahi faka‘eke‘eke fakalūkufuá: Kātaki ‘o ‘īmeili ki he Timi IAF ‘i he IAF@kaingaora.govt.nz
- Ngaahi faka‘eke‘eke meí he mītiá ki he IAF: Kātaki ‘o fakafou atu ‘a e ngaahi faka‘eke‘eke kotoa pē meí he mītiá fekau‘aki mo e IAF ki he mediaenquiries@kaingaora.govt.nz
- Fakamatala puipuitu‘á, kau ai ‘a e ngaahi pepa Kapinetí: Kātaki ‘o vakai ki he Te Tūāpapa Kura Kāinga – Ministry of Housing and Urban Development(external link)
Kuo fakafo‘ou ‘a e peesí: 29 Fēpueli 2024