Ko e founga eni ‘e fā ke tauhi ai ho ‘apí ke māfana mo mātu‘u

Ko e hā ‘e lava ke ke faí?

Tātānaki ‘o e hauhaú

‘Oku tātānaki ha hauhau ‘oku lita ‘e valu ‘i he ngaahi ‘api Kiwi ‘i he ‘aho taki taha. Ke ma‘u ha ‘api ‘oku mōmoa mo fakatupu mo‘ui lelei, muimui ki he ngaahi sitepu faingofua ko ení ‘e tolu:

  • Holo ke mātu‘u ha hauhau pe vai ‘oku tafe hifo ‘i ho ngaahi matapā sio‘atá mo e holisí.
  • Fakaava ‘a e ngaahi matapā sio‘atá ‘i he pongipongí, ‘i he lolotonga ho‘o saoá/kaukaú, pe lolotonga ‘o e feime‘atokoní.
  • Tautau ‘a e foó ‘i tu‘a ke mōmoa, kapau te ke lava ia. Pe ‘i ha loki ‘oku tāpuni‘i ai ‘a e matapā hū‘angá pea fakaavaava ‘a e ngaahi matapā sio‘atā.

Ko ha ‘api ‘oku mōmoa ‘oku faingofua ange ke fakamāfana‘i

‘Oku ‘i ai ha ngaahi me‘a ‘e ni‘ihi te ke lava ‘o fai ke tokoni ke faingofua mo ma‘ama‘a ange ai hono fakamāfana ho ‘apí:

  • Fakaava ‘a e ngaahi puipuí ‘i he lolotonga ‘o e ‘ahó ke hū mai ki fale ‘a e māfaná pea fusi ‘o tāpuni kimu‘a ‘i he po‘ulí ke tauhi ‘a e māfaná ‘i fale.
  • Ta‘ofi ‘a e hū atu ‘a e ‘ea momokó ki ho ‘apí ‘aki hano ‘ai ha me‘a ke ta‘ofi‘aki ‘a e havilí mei ha‘ane hū atu ‘i he ngaahi matapā hū‘angá mo e ngaahi matapā sio‘atá.
  • Fakamāfana‘i ho ‘apí ‘o ngāue‘aki ha ngaahi me‘afua ‘oku ‘otomētiki pē ‘ene ngāue ki he mafana ‘a e ‘eá (thermostats) mo e uasi lau taimí (timers) ke lava ai ‘o toki fakamo‘ui pē ho‘o ngaahi hitá ‘i he taimi te ke fiema‘u aí.

Peito

‘I he taimi ‘oku ke feime‘atokoni aí:

  • tāpuni‘i ma‘u pē ‘a e ‘ū kuló, pea fakapapau‘i ‘oku fe‘unga ‘a e kuló mo e mata ‘o e sitoú pea hao mo fe‘unga foki ‘a e tāpuni ‘o e kuló.
  • ngāue‘aki ho‘o nāunau ki hono fakatafe ‘o e ‘eá ki tu‘á (rangehood) pe fakaava ‘a e matapā sio‘atá.

Loki mohe

  • Fakamavahe‘i ‘a e mohengá mo e naunau falé mei he ngaahi holisí, ‘o faka‘ata‘atā ke faingofua ‘a e fetafeaki holo ‘a e ‘eá. ‘E lava ‘e he ‘ea ‘oku fihiá ke ne fakatupu ha hauhau ‘i he vaha‘a ‘o e ongo me‘á ni, pea ‘e hoko ai ‘a e tuhituhi ki ho suú mo e valá kimu‘a pea ke toki ‘ilo ki ai.
  • Fakaava si‘i ‘a e ngaahi matapā ‘o e kōpate valá.
  • Faka‘ehi‘ehi mei hono tuku fakahangatonu ‘o e ngaahi fakamoluú ‘i he falikí.

Ta‘ota‘ofi ‘a e mafola ‘a e ngaahi siemú

  • Vahe‘i ‘a e ‘ata‘atā lahi taha ‘e ala lavá ‘i he vaha‘a ‘o e fānaú ‘i he ‘enau mohé.
  • ‘Ahi‘ahi‘i hano femafuli‘aki ‘a e ‘ulu mo e va‘e ‘o ho‘o fānaú (topping and tailing) kapau ‘oku nau vahevahe ha mohe‘anga.
  • Feinga ke ‘oua ‘e mohe fakataha ha kakai tokolahi ‘i ha loki pē ‘e taha.

Tauhi Ke Si‘isi‘i ‘a e Fakamole ki he ‘Uhilá

Ko hono māpule‘i lelei ‘a e mo‘ua ‘uhilá ‘oku hoko ma‘u pē ia ko ha pole, ka ‘oku ‘āsili ‘ene faingata‘á ‘i he fa‘ahita‘u momokó. Ko e ni‘ihi eni ‘o e ngaahi founga faingofua ke fakasi‘isi‘i ‘aki ‘a e mo‘ua ‘uhilá, ‘o tokoni‘i ai koe ke fakahaofi ‘a e pa‘angá, mo e ‘ātakaí.

Manatu‘i ke ngāue‘aki ha founga fakapotopoto ki hono fakahaofi ‘a e ‘uhilá, pea ‘oua ‘e hoko ai ha‘o mokosia ‘i he fa‘ahita‘u momokó.

Lau‘itohi fakamatala ki hono tauhi ke si‘isi‘i ho‘o fakamole ki he ‘uhilá [PDF, 54 KB]

Ko ‘emau Ngaahi Polokalamá

‘Oku ‘i ai ‘a e ngaahi polokalama ‘a e Kāinga Ora ke tokoni‘i ‘emau kau nofo totongí ke ‘ilo ‘a e founga ke tauhi ai ke māfana ‘a e ngaahi ‘apí, fetāfeaki lelei ‘a e ‘eá pea mātu‘u ‘i he tu‘unga lelei tahá.

Renewable Energy Programme (Polokalama ki he Ma‘u‘anga Ivi Fakaenatulá)

‘Oku fokotu‘u ‘e he Kāinga Ora ha ngaahi pēnolo sola ‘i he ngaahi ‘api ‘e ni‘ihi kuo filifili takatakai ‘i he fonuá, ke tokoni ki hono fakasi‘isi‘i ‘a e fakamole ‘o e ma‘u‘anga iví ki he ‘emau kau nofo totongí pea ngaohi ke toe leva‘i lelei mo tu‘uloa ange ‘emau ngaahi ‘apí. ‘Oku taumu‘a ‘a e ngaahi ‘ahi‘ahi ko ení ke mahino‘i ‘a e founga ‘e lava ke ma‘u ‘aonga ai ‘a e kau nofo totongi Kāinga Ora mei he ngaahi pēnolo solá, mo e founga te mau lava ai ‘o ‘oatu ‘a e ngaahi lelei ‘o e ma‘u‘anga ivi fakaenatulá ki he kau nofo totongi tokolahi ange ‘i he kaha‘ú.

Kapau ‘oku ‘i ai ha ngaahi pēnolo sola ‘i ho ‘apí, ko e ngaahi founga eni te ke lava ai ‘o ma‘u ‘a e lelei lahi tahá mei aí.

Polokalama ‘a e Kāinga Ora ki he Fakalelei Falé (Retrofit)

‘Oku ngaohi ‘e he Kāinga Ora ‘emau ngaahi ‘apí ke māfana, mātu‘u mo fakatupu mo‘ui lelei ange ke tokoni ki hono fakalelei‘i ‘o e tu‘unga lelei ‘o e mo‘ui ‘emau kau nofo totongí. Fakafou ‘i he ‘emau Retrofit Programme, ‘oku mau fakalakalaka‘i ai mo fakalelei‘i ‘a e ni‘ihi ‘o ‘emau ngaahi ‘api motu‘a angé ke tokoni ki hono tuku atu ha ngaahi ‘api faka‘ofo‘ofa ki he ‘emau kau nofo totongí.

Polokalama ki he Ngaahi ‘Api Fakatupu Mo‘ui Leleí

Kuo fokotu‘u ‘e he Pule‘angá ha ngaahi  tu‘unga ma‘ulalo taha fo‘ou ki he ngaahi ‘api fakatupu mo‘ui leleí ki he kotoa ‘o e ngaahi ‘api nofo totongí kau ai ‘emau ngaahi ‘api Kāinga Ora, ke ngaohi ke nau māfana ange mo mātu‘u ange pea mo fakatupu mo‘ui lelei ange ki he fāmilí.

Ko e ngaahi tu‘unga fo‘oú ‘oku fekau‘aki atu ia mo e ivi fakamāfaná, ‘aofi fakamāfaná, fehū‘aki ‘a e ‘eá, fakatafe ‘o e hauhau/vaí mo e ta‘ofi ‘o e ‘ea mokomokó. 

Toe ‘ilo lahi ange ‘i he lau‘itohi fakamatala ki he Healthy Homes Programme [PDF, 705 KB] pe sio ‘i he ‘emau vitiō ki he me‘a ke ‘amanekina atu ke hokó.

Ngaahi liliu ki he ngaahi vaha‘a taimi ki he fakahoko ‘o e ngaahi tu‘utu‘uní

Kuo fakalōloa ‘e he Pule‘angá ‘a e ngaahi vaha‘a taimi ki he fakahoko ‘o e ngaahi tu‘utu‘uni ‘o e Healthy Homes Standards ki he ngaahi lenilooti fakataautahá, Kāinga Ora – Homes and Communities, mo e Community Housing Providers (ngaahi kautaha tokonaki nofo‘anga ma‘á e komiunitií), fakafou ‘i he lao Residential Tenancies (Healthy Homes Standards) Amendment Bill 2022.

Kamata ‘i he ‘aho 26 Nōvema 2022, ko e vaha‘a taimi ki he fakahoko ‘o e ngaahi tu‘utu‘uní ki he Kāinga Ora mo e Community Housing Providers (ngaahi kautaha tokonaki nofo‘anga ma‘á e komiunitií) na‘e liliu ia mei he ‘aho 1 Siulai 2023 ki ha ‘aho fo‘ou ko e ‘aho 1 Siulai 2024.

Ki ha fakamatala lahi ange, vakai ki he www.hud.govt.nz/our-work/healthy-homes-standards/(external link)

Right at Home Programme (Polokalama ‘o e Hoko ‘o Lelei ‘i ‘Apí)

Ko e nofo ‘i ha ‘api māfana, mōmoa mo mo‘ui leleí ‘e lava ke tokoni ia ki hono fakasi‘isi‘i ‘a e fakatu‘utāmaki ‘o e ngaahi tu‘unga mo‘ui lelei mo e palopalema ki he halanga mānavá ‘oku ala ta‘ota‘ofí.  

‘Oku tokangataha ‘emau Right at Home Programme ki hono fakasi‘isi‘i ‘a e fakatu‘utāmaki ‘o e ngaahi mahaki felāve‘i mo e falé (housing-related illness) ki he kakai tu‘u lavea ngofuá mo e kakai/fāmili ‘i ho ‘apí.

‘Oku mau ma‘u ‘a e ngaahi fakafehokotaki ki he Right at Home Programme mei he ngaahi sēvesi ‘oku fakapa‘anga ‘e he Te Whatu Ora/Health New Zealand ‘oku ‘iloa ko e Healthy Homes Initiatives, ‘oku mau fakamu‘omu‘a ‘a e ngaahi ngāue monomonó mo e ngaahi fakaleleí kau ai ‘a e ngaahi fakatonutonu (updates) ke a‘usia ‘a e ngaahi Healthy Homes Standards (Ngaahi Tu‘unga ki he ‘Api Mo‘ui Leleí) ‘a e Pule‘angá.

Ko e ngaahi fakaleleí ‘e ala kau ki ai hono fokotu‘u ha mīsini ki he fehū‘aki ‘a e ‘eá, ‘i he peitó pe fale kaukaú, fola pe fetongi ha kāpeti, ngaahi puipuí mo e ‘aofi māfaná mo hono fokotu‘u ha ngaahi ma‘u‘anga ivi fakamāfana fo‘ou pe ko hono toe fakalahi.

Na‘e fa‘a ‘iloa kimu‘a ‘a e Right at Home ko e Rheumatic Fever Prevention Programme.

Kuo fakafo‘ou ‘a e peesí: 13 ʻOkatopa 2023