Palani Ki He Langa Fakalakalaka ‘i he Feitu‘u ‘i Koló

Ko e Palani Fakataumu‘a-Pau Ki He Langa Fakalakalaka ‘i he Feitu‘u ‘i Koló ko ‘ení ko e taha ia ‘i he‘emau ngaahi palani fakataumu‘a-pau ‘oku kaunga tonu ki homau fatongiá, meí he ngaahi palani kehekehe ‘a e Kāinga Ora.  ‘Okú ne fakaai ha fa‘unga faitu‘utu‘uni mahino ke ne tataki kimautolu ‘i hono fakahoko ‘o ha ngaahi fili ‘oku makatu‘unga ‘i he ngaahi fakamo‘oní, felāve‘i mo e natula mo e fa‘ahinga ‘o e ngaahi founga langa fakalakalaka ‘i he feitu‘u ‘i koló te mau ala ngāue‘aki ‘i ha ngaahi tūkunga pau ke a‘usia ai ‘a e ngaahi ola ‘oku mau faka‘amuá.

‘Oku fokotu‘u ‘i he palani fakataumu‘a-paú ‘a e founga ‘e tānaki atu ai ‘e he‘emau ngaahi fiema‘u mu‘omu‘a ki he langa fakalakalaka ‘i he feitu‘u ‘i koló ki he‘emau ngaahi taumu‘a ngāue kuo ‘osi fai ki ai ‘a e feolotoí, pehē foki ki he ngaahi ola mo e vīsone ‘a e Kāinga Ora kuo fokotu‘u atu ‘i he‘emau Palani Fakataumu‘a-Pau ‘a e Kāinga Ora ki he 2030 mo e Te Rautaki Māori o Kāinga Ora 2021-2026.

‘Oku fakatokanga‘i ‘i he palani fakataumu‘a-paú ‘a e mahu‘inga ‘o e fengāue‘aki fakataha mo homau ngaahi hoa ngāué, kau ai ‘a e Kakai Maulí, ngaahi kautaha ‘a e ngaahi pule‘anga fakakoló mo e pule‘anga fakafonuá, ngaahi kautaha langa fakalakalaká, ‘emau kau kasitomaá, mo e komiunitií fakalūkufua ke fakahoko atu ‘a e ngaahi ola ko ‘ení.

Lau ‘a e Palani Ki He Langa Fakalakalaka ‘i he Feitu‘u ‘i Koló [PDF, 5 MB]

Ko e hā ‘a e me‘a ‘oku mau feinga ke a‘usiá

‘Oku fehokotaki atu ‘a e ngaahi taumu‘a ngāue, tefito‘i fakakaukau mo e ngaahi fiema‘u mu‘omu‘a ‘i he Palani Ki He Langa Fakalakalaka ‘i he Feitu‘u ‘i Koló ki he ngaahi ola ‘a e kautahá pea ‘oku fenāpasi mo e ngaahi faka‘amu ki he Kāinga Ora ‘oku fokotu‘u ‘i he Fakamatala ki he Tu‘utu‘uni Ngāue ‘a e Pule‘angá ki he Nofo‘angá mo e Langa Fakalakalaka ki he Feitu‘u ‘i Koló (GPS – HUD).(external link)

‘Oku mau ngāue ke a‘usia ‘eni:

• Ngaahi komiunitī ‘oku tupulaki: ‘Oku nofo ‘a e kakaí ‘i ha ngaahi ‘ātakai ‘i kolo ‘oku palani‘i lelei pea ngāue lelei ‘o nau ma‘u ai ha‘anau ngāue, ha ngaahi founga fefononga‘aki fakatokolahi, mo ha ngaahi sēvesi ki he nofo fakasōsialé
• Tu‘unga lelei ‘a e kau kasitomaá: ‘Oku nofo ‘a e kakaí ‘i ha ngaahi komiunitī ‘oku ‘i ai ha ngaahi fehokotaki‘anga fakaetangata mo ha ngaahi nāunau faka‘ulungāanga mālohi
• Ma‘u ha ‘api nofo‘anga: Ngaahi fale nofo‘anga lahi ange ‘i he ngaahi feitu‘u lahi ange ‘oku si‘isi‘i ange ‘a e fakamole ki aí, ‘o ‘i ai ha ngaahi fa‘ahinga fale nofo‘anga mo e vaha‘a taimi nofo totongi kehekehe ke fili mei ai
• Tokonia ke hoko ‘a e ngaahi faka‘amu ‘a e Kakai Maulí: ‘Oku tataki, fakahoko atu, pea ‘oatu ha tānaki ‘a e Kakai Maulí ki he ngaahi founga ma‘u‘anga fale nofo‘angá mo e ngaahi polōseki langa fakalakalaka ‘i he feitu‘u ‘i koló
• Tu‘unga lelei ‘a e ‘ātakaí: ‘Oku hoko ‘a e ngaahi fili ki he ‘inivesí mo e fa‘u palaní ke fakasi‘isi‘i ange ai ‘a e kāponi ‘oku mao atu meí he ngaahi langa fakalakalaká pea holoki hifo ai ‘a e ngaahi uesia ki he ngaahi me‘a mo‘uí mo e tu‘unga ma‘a ‘a e vaí
• Liliu ki he fa‘unga ngāué: ‘Oku toe mālohi ange ‘a e fa‘unga langa fakalakalaka fakalūkufuá mei he‘emau ngaahi ngāue langa fakalakalaká, kau ai ‘a hono langa hake ‘o e mafai mo e ivi ‘o e fa‘unga ngāué.

Ko ‘emau ngaahi tefito‘i fakakaukaú

‘Oku poupou‘i ‘a e ngaahi ngāue ‘i he Palani Ki He Langa Fakalakalaka ‘i he Feitu‘u ‘i Koló ‘e he ngaahi tefito‘i fakakaukau fakataumu‘a-pau ‘e fitu ‘oku nau tokonia ‘a ‘emau founga fa‘u palani ki he feitu‘u ‘i koló, fakahoko atu ‘o e ngaahi polōsekí, mo ‘emau ngaahi faitu‘utu‘uní.  Ko e ngaahi tefito‘i fakakaukaú ni ‘oku tu‘uloa ‘a honau natulá pea te nau kaunga atu ki he ngaahi tapa kotoa pē ‘o e ngaahi fiema‘u mu‘omu‘a ‘a e, mo hono fakahoko atu ‘o e palani fakataumu‘a-paú.

‘Oku mau faka‘apa‘apa‘i ‘a e Te Tiriti o Waitangi ‘aki ‘a ‘emau hoa ngāue ‘i loto ‘i he malumalu ‘o e fa‘unga He Waka Hourua pea mo ‘emau fakafehokotaki tōmu‘a mo ‘uhingamālie mo e Kakai Maulí, ‘o ‘oatu kiate kinautolu ‘a e ngaahi faingamālie ke nau kau mai ki ai.

‘Oku mau kaungā ngāue atu mo e sekitoa taautahá ‘aki ‘a ‘emau tuku atu ha ngaahi ola ‘i he langa fakalakalaka ‘i he feitu‘u ‘i koló ‘a ia ‘oku ‘ikai malva pe ‘e ‘ikai lava ‘o fakahoko ‘e he māketí ‘iate ia pē.

‘Oku mau kamata‘i ha ngaahi feitu‘u ‘e fie nofo ai ‘a e kakaí, ‘o fakafuo ‘a e fa‘unga mo e palani ‘o e feitu‘u ‘i koló lolotonga iá ‘oku mau tokoni atu ai ki ha ngaahi komiunitī ‘oku longomo‘ui mo fakakau atu ‘a e tokotaha kotoa ki ai.

Ko ha takimu‘a kimautolu ‘i he māketí ‘o filio‘i fo‘ou ke holoki hifo ‘a e ngaahi fakamolé mo fakalelei‘i ‘a e ngaahi olá ‘i he konga takitaha ‘o e founga langa fakalakalaka ‘i he feitu‘u ‘i koló.

‘Oku mau malu‘i mo fakateunga ‘a e ‘ātakaí, ‘o toe langalanga fo‘ou hake ‘a e ngaahi fa‘unga fakanatulá pea fakafou ‘i he‘emau ngāue langa fakalakalaka ‘i he feitu‘u koló.

‘Oku longomo‘ui ‘a ‘emau fakasi‘isi‘i ‘a e ngaahi uesia meí he feliliuaki ‘a e ‘eá ‘o fakafou ‘i he‘emau ngaahi faitu‘utu‘uni ki he ‘inivesi langa fakalakalaka ‘i he feitu‘u ‘i koló pea ‘oku mau ma‘u ha ngafa fakaetaki tōmu‘a ‘i hono fakavave‘i ‘o e holoki hifo ‘a e lahi ‘o e kāponí ‘i he langa fakalakalaka ‘i he feitu‘u ‘i koló ‘i Aotearoa. ‘Oku mau poupou ki he sekitoa ngāué ke fakalelei‘i ‘a e ngaahi pōto‘í pea liliu atu ki he founga faitu‘utu‘uni ‘oku kaunga ki hono tauhi ke tu‘unga mā‘ulalo ‘a e kāponí.

‘Oku mau ngāue‘aki ‘a e founga ngāue ko hono tataki ‘e he komiunitī fakafeitu‘ú, ‘o fakapapau‘i ai ‘oku fakahoko atu ‘a e tali totonú ki he feitu‘u totonú ‘i he taimi totonú. Te mau fakafehokotaki ‘i he founga ‘oku mo‘oni, ‘o tu‘o lahi, mo e ngaahi komiunitií.

Ngaahi fiema‘u mu‘omu‘a ‘oku fakataumu‘a-pau

Ko e ngaahi fiema‘u mu‘omu‘a ko ‘ení ‘oku nau fokotu‘u atu ‘a e founga te mau a‘usia ai ‘a e ngaahi ola mo e ngaahi taumu‘a ngāue ‘oku fokotu‘u atu ‘i he Palani Ki He Langa Fakalakalaka ‘i he Feitu‘u ‘i Koló.  Koe‘uhí ke a‘usia ‘ení, kuo mau fokotu‘u ha palani fakahoko ngāue mālohi ‘oku fakataimi tu‘upau.

Fakatupulaki ‘a e lahi ‘o e ngaahi fale nofo‘angá mo e ngaahi fili ‘oku ma‘ú ‘aki ‘a hono fakalahi ‘o e kelekele kuo mateuteu ke fakahoko ai ha langá

• Fakalelei‘i ‘a e tu‘unga ‘e fe‘unga ai mo e ivi fakapa‘angá ‘aki ‘a hono fakalahi ‘a hono tuku atu ‘o e ngaahi fale nofo‘angá pea mo fakapapau‘i ‘oku ‘atā atu ha ngaahi fa‘ahinga kehekehe ‘o e ‘api nofo‘angá mo e vaha‘a taimi ki he nofo totongí
• Fakalahi hake ‘a e ngaahi kelekele kuo mateuteu ke fakahoko ai ha langá ‘o fakafou ‘i hono ngāue fakapotopoto‘aki ‘a e kelekelé mo hono fakapupupupu ‘o e nofó
• Fakahu‘u ‘a e tokangá ki hono poupou‘i mo e malava ke ‘i ai ha ngaahi fili ki ha nofo‘anga ma‘ama‘a ma‘á e Kakai Maulí

Poupou atu ki he ngaahi faka‘amu ‘a e Kakai Maulí ki he langa fakalakalaka ‘i he feitu‘u ‘i koló, pea mo langa hake ‘a e tu‘unga ivi mo e mafai ‘i he langa fakalakalaká

• Kumi ha ngaahi faingamālie ke kamata‘i mo tuku atu ai ha ngaahi polōseki langa fale/langa fakalakalaka ‘i he feitu‘u ‘i koló, ‘o fakafuo ai ha ngaahi fa‘unga ngāue ola lelei ma‘á e Kakai Maulí
• Fakatokanga‘i ‘a e ngaahi faka‘amu ‘a e kakai Maulí ke nau langa fakalakalaka honau kelekelé ‘i tu‘a meí he ngaahi feitu‘u ‘i koló pea mo poupou atu ki he Kakai Maulí ‘aki ha fale‘i mo ha fakamatala ke hokosia ai ‘eni

Fakaai ‘a e tu‘unga pau mo ma‘uma‘uluta ki he lahi ‘o e kelekelé mo e ngaahi fale nofo‘angá ‘i he ngaahi tu‘unga kehekehe ‘o e māketí

• Fakaai ha ngaahi halanga polōseki langa fakalakalaka ‘oku ‘ikai ke toki teke pē ‘e he ngaahi feliliuaki ‘i he māketi ki he ma‘u ‘apí
• Langa hake ‘a e ivi mo e mafai ‘o e sekitoa langá, ‘o faka‘ai‘ai ‘a e ‘ilo/filio‘i fo‘oú, pea holoki hifo ‘a e ngaahi fakamole ki he langa fakalakalaká
• Holoki hifo ‘a e tu‘unga fakamahamahalo ‘i he māketí, ke lava ai ‘a e sekitoa langá ‘o tali vave atu mo fakalato ‘a e fiema‘ú

Ngāue‘aki ‘a homau ngaahi mafai mo e ivi fakalaó ke holoki‘aki ha ngaahi ‘ā vahevahe pe fakafe‘ātungia ki he tu‘unga lelei ‘a e langa fakalakalaká

• Faka‘atā ‘a e langa fakalakalaka ‘i he ngaahi feitu‘u ‘e ala lahi ai ‘a e fiema‘u fale nofo‘angá pea ‘ikai lava ai ‘e he ngaahi founga ngāue tukufakaholó ‘o a‘usia ‘a ‘emau ngaahi olá
• Fakahu‘u ‘a e tokangá ki he ngaahi feitu‘u ‘oku mā‘olunga ai ‘a e ‘inivesi ‘a e Kalauní (Pule‘angá) hangē ko e ngahi hala vave ki he fefononga‘aki fakatokolahí, ngaahi fale nofo‘anga ma‘á e kakaí
• Fengāue‘aki fakataha mo e ngaahi hoa ngāué ke vakai‘i pe ‘e founga fēfē hano faka‘aonga‘i ‘a homau ngaahi mafai fakalaó ke a‘usia ai ha ngaahi taumu‘a ngāue tatau.